На денешен ден
10 октомври – На денешен ден
680 – Во борбата за моќ што доведе до поделба на исламскиот свет на сунити и шиити, во битката кај Кербала, на Еуфрат, Хусеин Ибн Али (Хусеин), внук на пророкот Мухамед и претендент за калифатскиот престол на династијата Алида, беше убиен. Подоцна стана шиитски светец.
1582 – Поради воведувањето на Грегоријанскиот календар, 10 октомври 1582 година не постои во календарите на Италија, Полска, Португалија и Шпанија.
1733.- Франција му објавила војна на императорот Чарлс VI од Австрија поради неговата поддршка за принцот Август III да стане полски крал, наместо францускиот кандидат Станислав Лешчински. Војната за полско наследство траела до 1735 година.
1780 – Ураган уби од 20.000 до 30.000 луѓе на Карибите таа година.
1813.- Италијанскиот композитор Џузепе Верди (Џузепе) е роден со Рихард Вагнер (Ричард Вагнер), најистакнатиот романтичен оперски творец на 19 век. Неговите опери „Аида“, „Отело“, „Риголето“, „Травијата“ сè уште се клучни парчиња од репертоарот на оперските куќи ширум светот.
1837.- Умре францускиот економист Шарл Фурие, социјалистичко-утопист. Кон крајот на својот живот, тој доби значителен број поддржувачи кои се шират и се обидоа да ја реализираат неговата идеја за експериментални заедници – фаланги, како преодна фаза кон „општество на хармонија“ („Новиот индустриски и социјален свет“ , „Теорија на четири движења“).
1868.- Карлос Цеспедес прогласи независност на Куба, со што започна десетгодишната војна со Шпанија.
1871.- Изгаснат тридневен пожар во кој загинаа 300 луѓе во Чикаго, изгореа згради на девет квадратни километри од градот, а повеќе од 100.000 жители останаа без покрив над главата.
1888.- Роден е рускиот револуционер Николај Иванович Бухарин, функционер на Коминтерната, еден од водечките идеолози на болшевиците. Поради неговото противење на бруталната колективизација на селата од Сталин, тој беше избркан од Политбирото на КПСС во 1929 година, уапсен во 1937 година и стрелан во 1938 година по наместено судење.
1901.- Роден е швајцарскиот скулптор, сликар и графичар Алберто Џакомети (Џакомети), познат по надреалистичките просторни конструкции („Палата во 4 часот наутро“) и екстремно издолжените бронзени човечки фигури („Кочии“, „Седум фигури“. и една глава“).
1911.- Кинескиот национален водач Сун Јат Сен (Јат) прогласил република во Вучанг и започнал револуција во која била соборена династијата Манчу. Со ова е завршено владеењето на кинеските императори, кое траело 2.000 години.
1913.- Завршена е изградбата на Панамскиот канал долг 81,6 километри, кој ги поврзува Атлантскиот и Тихиот океан.
1917.- Бразил и објави војна на Германија во Првата светска војна, откако Германците торпедираа бразилски бродови.
1918.- Првата српска војска под команда на војводата Петар Бојовиќ ги започнала операциите за ослободување на Ниш за време на Првата светска војна. Градот бил заземен на 12 октомври, а австроунгарската војска била принудена да се повлече на север.
1935.- Грчката армија со државен удар ја собори Втората грчка република и владата на Панагис Калдарис и го обнови кралството под регентот Георгиос Кондилис.
1954.- Виетнамскиот водач Хо Ши Мин (Ши Мин) влезе во главниот град на Виетнам, Ханој, кој два дена претходно беше напуштен од француските колонијални трупи.
1964.- Во Токио беа отворени Олимписките игри, први во Азија.
1970.- Умре францускиот политичар Едуар Даладиер. Како премиер на Франција, тој го потпиша Минхенскиот договор во 1938 година, кој му овозможи на Хитлер да ја припои Судетската област во Чехословачка кон Германија.
1975 – Филмските ѕвезди Ричард Бартон и Елизабет Тејлор се венчаа по втор пат. Следната година повторно се разведоа.
1980.- Во разорниот земјотрес во Алжир, загинаа 2.590 луѓе, а околу 330.000 жители на градот Ел Аснам останаа без покрив над главата.
1982.- САД воведоа санкции против Полска поради одлуката на нејзината влада да го забрани синдикатот „Солидарност“.
1985.- Умре американскиот филмски актер, режисер и продуцент Орсон Велс (Велс). Неговиот прв филм „Граѓанинот Кејн“ се смета за еден од најголемите класици на кинематографијата. Во 1971 година добива Оскар за животно дело („Величествениот Амберсонс“, „Дамата од Шангај“, „Магбет“, „Отело“, „Третиот човек“).
1985.- Умре американскиот филмски и театарски актер Јул Бринер, добитник на Оскар за улогата во филмот „Кралот и јас“, а со години играше во театарот („Десетте заповеди“, „Анастасија“, „Браќата“. Карамазов“, „Величествените седум“).
1990 – СССР и Германија потпишаа договор за повлекување на советските војници од Германија до крајот на 1994 година. Во Источна Германија имаше 380.000 советски војници со 220.000 членови на семејството.
1991.- Српскиот парламент одлучи државното знаме да биде тробојно, без комунистичкиот симбол, ѕвездата со пет крака.
1995.- Израел, во согласност со мировниот договор со Палестинската ослободителна организација, почна да се повлекува од Западниот Брег и ослободи од затвор околу 300 Палестинци.
2000.- Умре Сиримаво Бандаранаике, поранешен премиер на Шри Ланка (1960-1977) и првата жена на таа функција во светот. Таа беше меѓу основачите на Движењето на неврзаните.
2001 – Американците Џорџ А. Акерлоф, А. Мајкл Спенс и Џозеф Е. Стиглиц ја добија Нобеловата награда за економија. Тие со „Анализа на пазари со асиметрични информации“ покажаа до кој степен информациите влијаат на функционирањето на пазарите, од продажба на половни автомобили до подем и колапс на големите берзи.
2003.- Умре американскиот пијанист Јуџин (Јуџин) Истомин, последниот жив член на познатото камерно трио, во кое беа и Исак (Ајзак) Стерн и Леонард Роуз (Роуз).
2005.- Во Белград беше објавен почеток на преговорите за Договорот за стабилизација и пристапување на Србија и Црна Гора во Европската унија.
2005.- Милтон Оботе, првиот лидер на Уганда по независноста, умре во егзил во Јужна Африка.
2008.- Поранешниот фински претседател и долгогодишен мировен посредник Марти Ахтисари ја доби Нобеловата награда за мир. Ахтисари беше посредник на ОН во преговорите за статусот на Косово.
2010 – 124 полицајци и 17 демонстранти беа полесно и тешко повредени во судирите во Белград по повод геј парадата „Парада на гордоста“, при што беа приведени 207 лица.
2015 – Во две експлозии во Анкара загинаа 95 луѓе, а повеќе од 500 беа повредени. Експлозиите се случија пред главната железничка станица додека стотици луѓе се собраа да побараат поголема демократија и прекин на конфликтот со курдските сепаратисти.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп2 денаХороскоп за четврток (6 ноември)
-
Технологија1 денКичевската корпорација во развој „CvetanskiFootage“со ексклузивен „прашалник“ и мало истражување – Дали работиш или би сакал/а да работиш од дома?
-
Временска прогноза1 денЗа зимата 25/26 прогностичките модели укажуваат повеќе снег, но во просек за некој степен потопло време за разлика од претходно, информира Попоски
-
Хороскоп18 часаХороскоп за петок (7 ноември)
-
Македонија1 денАвтомобил удри велосипедист од Гевгелија, кај велосипедистот констатирана алкохолизирана состојба
-
Магазин1 денGoogle воведува проверка на возраста во Play Store: што значи ова за корисниците?
-
Балкан1 денЦрвена Ѕвезда во Белград убедливо го совлада грчки Панатинаикос во рамки на 9-то коло во Евролига
-
Свет1 денГигантот „Амазон“ најави отпуштање на 14,000 вработени од својата корпоративна работна сила
