На денешен ден
11 март – На денешен ден
1544.- Роден е италијанскиот поет Торквато Тасо, автор на епот „Ослободен Ерусалим“, кој се смета за едно од најрепрезентативните дела на италијанската литература. Тој беше пример за романтичарите, а неговата поезија ги инспирираше и Гете и Бајрон. Некои од неговите сонети се посветени на Цвијета Зузориќ од Дубровник.
1885.- Роден е Англичанецот Малколм Кембел, кој во периодот од 1924 до 1935 година девет пати го собори светскиот рекорд за брзина со автомобил и три пати меѓу 1937 и 1939 година со брод. Во 1935 година, тој стана првиот човек кој возел автомобил „Сина птица“ побрзо од 300 милји на час (483 километри).
1911.- Роден е Сер Фицрој Меклејн, британски генерал, дипломат и писател, шеф на сојузничката мисија во Врховниот штаб на Народноослободителната војска (НОВ) и партизанските одреди на Југославија (ПОЈ).
1913.- Велика Британија и Германија постигнаа договор за границите на африканските колонии Нигерија и Камерун.
1917.- Британските трупи го окупираа Багдад во Првата светска војна.
1920.- Емирот Фајсал е прогласен за крал на независна Сирија.
1938.- Артур Сејс-Инкварт станал австриски канцелар на местото на Курт фон Шушниг, а следниот ден Хитлеровите трупи влегле во Австрија.
1941.- Конгресот на САД го одобри законот на предлог на претседателот Рузвелт, Законот за заеми и закупи, со кој на Британија и беше дадена потребната воена помош во Втората светска војна. Седум милијарди долари се наменети за спроведување на законот.
1955.- Умре британскиот микробиолог Александар Флеминг, кој во 1928 година го изолираше првиот антибиотик, пеницилин, од габата Penicilium Notatum. Тој ја подели Нобеловата награда за медицина во 1945 година со англискиот биохемичар Чејн и австралискиот лекар Флори, кој прв го применил неговиот изум.
1973 – Хектор Кампора победи на првите претседателски избори во Аргентина од 1965 година.
1974.- Умре адвокатот Милан Бартош, еден од најистакнатите југословенски експерти по меѓународно јавно право, професор на Правниот факултет во Белград, секретар на Српската академија на науките и уметностите.
1975.- Во Лисабон беше задушена парадата на падобранските единици против левичарската воена влада на Португалија, а поранешниот претседател генерал Антонио Рибеиро де Спинола побегна во Шпанија со група офицери.
1981.- Под слоганот „Косово – Република“ во Приштина избувнаа студентски демонстрации на косовските Албанци, кои во следните недели се проширија низ Косово. Ова беше првпат косовските Албанци масовно да ја поддржат идејата за независна косовска република.
1985.- Михаил Сергеевич Горбачов е избран за генерален секретар на Централниот комитет на Комунистичката партија на Советскиот Сојуз. На таа функција го наследи покојниот Константин Черненко.
1985 – Египетските браќа Фајед станаа мнозински сопственик на лондонската стоковна куќа „Хародс“.
1990.- Литванскиот парламент прогласи независност од Советскиот Сојуз. Тоа беше првата советска република што се отцепи од СССР.
1990.- Чилеанскиот диктатор генерал Аугусто Пиноче му ја предаде претседателската функција на Патрисио Ајлвин по повеќе од 16 години, но ја задржа командата на вооружените сили.
1998.- Покрај силните студентски протести кои бараа политички и економски реформи, генералот Сухарто го започна својот седми мандат како претседател на Индонезија.
1999.- Откако белградскиот суд осуди тројца новинари на „Дневни Телеграф“ на по пет месеци затвор, меѓународната организација за човекови права „Хјуман рајтс воч“ соопшти дека нападите на владата на СРЈ врз слободата на медиумите достигнале загрижувачки размери.
2000.- Во експлозија на метан во украинскиот рудник за јаглен Баракови, загинаа 81 рудар.
2000.- Академик и адвокат Рикардо Лагос е прогласен за претседател на Чиле, вториот социјалист на чело на земјата, по Салвадор Аљенде, кој беше убиен во државен удар во 1973 година.
2003.- Канадскиот судија Филипе Кирш е избран за претседател на првиот постојан меѓународен кривичен суд во Хаг, кој ќе биде одговорен за сите злосторства во светот. Речиси 90 земји го поддржаа формирањето на судот, но не и САД, Русија и Кина.
2003.- Врховниот суд на Јапонија го отфрли барањето на 42 Кинези за компензација за принудна работа во Јапонија за време на Втората светска војна, тврдејќи дека тоа било одамна.
2004.- Во терористички напад на три железнички станици во Мадрид загинаа 200, а беа повредени повеќе од 1.400. На најмасовните демонстрации во историјата на земјата, повеќе од осум милиони Шпанци протестираа против тероризмот.
2005.- Сириската армија го напушти северен Либан, со што заврши 29-годишното воено присуство на Сирија.
2006.- Поранешниот претседател на Србија и СР Југославија Слободан Милошевиќ умре во притвор во Хашкиот трибунал во Шевенинген, каде што му се суди за воени злосторства. Погребан е во дворот на семејната куќа во Пожаревац.
2011.- Јапонија ја погоди разорен земјотрес со јачина од 8,9 степени, со епицентар во Тихиот Океан, што предизвика силно цунами, најголемо во историјата на островот.
2014.- Парламентот на Крим прогласи независност на полуостровот од Украина, пет дена пред референдумот за припојување на територијата кон Русија.
2016.- Умре Драган Николиќ, југословенски и српски актер. Во својата богата кариера играше во 180 филмови и на телевизија, а најпознати ликови се Џими Барка (Кога сум мртов и бел), Флојд (Национална класа), Прле (отпишан), Попај (Балкан експрес), Влах-Алија (Бановиќ Страхиња), Урке (Последниот круг во Монца).
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Кичево1 денД-р Јовановски е новиот градоначалник на град Кичево, човек кој ќе ја врати довербата во заедништвото и меѓуетничкото разбирање
-
Хороскоп2 денаХороскоп за понеделник (3 октомври)
-
Хороскоп1 денХороскоп за вторник (4 ноември)
-
Хроника3 часаД-р Лазаров: Страшна и трагична сообраќајка на Плетвар, внимавајте по патиштата луѓе, две лица загинаа, другите се борат за живот
-
Lifestyle2 денаКако да препознаете вистинско маслиново масло – едноставен трик што секој може да го направи дома
-
Магазин2 денаGalaxy S26, S26+ и S26 Ultra ќе донесат подобри камери и поголеми батерии
-
Магазин2 денаXiaomi 17 Ultra пристигнува наскоро – спецификации, цена и прв поглед на дизајнот
-
Магазин2 денаAmazon инвестира 1,6 милијарди долари во Холандија
