На денешен ден
28 септември – На денешен ден
48 п.н.е. – Во Египет е убиен Гнеј Помпеј Велики, еден од најголемите римски државници и војсководци, кој во 69 п.н.е. го задушил востанието на Спартак, а во 61 година го освоил Ерусалим. Римскиот сенат го избрал за конзул во 52 година, а власта ја изгубил по поразот на Гај Јулиј Цезар во битката кај Фарсала, по што се засолнил во Египет.
1066.- Норманскиот војвода Вилијам (Вилијам), идниот англиски крал Вилијам I Освојувач (Освојувачот), слетал со војска во близина на Певенси во јужната англиска провинција Сасекс и го започнал освојувањето на Англија.
1841.- Роден е францускиот државник Жорж Бенжамин Клемансо, премиер од 1906 до 1909 година и од 1917 до 1920 година, кога се повлече од политичкиот живот. Во времето на аферата Драјфус, тој во својот весник „L’Oror“ (L’Aurore) го објави познатото писмо на Зола до претседателот на Републиката „Обвинувам“.
1864.- Во Лондон е основана Првата меѓународна (Меѓународен синдикат на работниците), за која основачкиот документ насловен „Инаугуративно обраќање и статути“ го напишал Карл Маркс (Маркс).
1895.- Умре францускиот хемичар и биолог Луј Пастер, пронаоѓач на вакцини против беснило, антракс и шарлах. Тој го открил и процесот на зачувување на храната преку спречување на размножување на бактерии, кој подоцна бил наречен „пастеризација“. Основач е на научните гранки микробиологија и стереохемија. Во 1888 година, тој го организира познатиот институт во Париз, именуван по него.
1902.- Умре францускиот писател Емил Зола (Емил), творец и најизразен претставник на натуралистичкиот роман, автор на романите „Терезе Ракен“, „Зерминал“, „Минта“ и други романи. Познат е и по неговото отворено писмо (1898) до претседателот на Франција со наслов „Обвинувам“ во кое ги открива махинациите на највисоките воени кругови во „Аферата Драјфус“.
1914.- Умре српскиот композитор и музички педагог Стеван Стојановиќ Мокрањац, член на Српската кралска академија и хорот на белградското пејачко друштво. Неговото дело се смета за најзначајна етапа во развојот на српската национална музика во 19 век („Руковети“, „Приморски напјеви“, „Литургија“).
1944.- Единиците на Црвената армија се преселиле во Србија за време на Втората светска војна врз основа на југословенско-советскиот договор.
1949.- Москва еднострано го откажала договорот за пријателство и взаемна помош меѓу СССР и Југославија, а потоа следеле и другите земји од „социјалистичкиот табор“ – Унгарија на 30 септември, Бугарија и Романија на 1 октомври, Чехословачка на 4 октомври.
1958.- Во Франција беше одржан референдум на кој беше прифатен новиот устав, со што започна периодот на Петтата република. Новиот устав ја зајакна претседателската моќ.
1965.- За време на ерупцијата на вулкан на Филипините, 56 километри јужно од Манила, животот го загубија 184 луѓе.
1966.- Умре францускиот писател Андре Бретон, теоретичар и основач на надреалистичкото движење. Своите ставови за психоанализата и автоматизмот на потсвеста како основа на уметничката креативност ги искажал во Манифестите на надреализмот (1924, 1930) („Надреалистичка револуција“, „Надеж“, „Сјајот на земјата“, „Изгубени чекори“ , „Зора“, „Мираж“, „Надреализам и сликарство“).
1970.- Умре египетскиот државник Гамал Абдел Насер (Насер). Еден од иницијаторите на воениот удар со кој беше соборен кралот Фарук I на 23 јули 1952 година, две години подоцна се прогласи за премиер, а во 1956 година беше избран за претседател на Египет. Тој ја национализира Суецката компанија, што во есента 1956 година доведе до неуспешен англо-француско-израелски напад врз Египет, а во јуни 1967 година се бореше и ја загуби шестдневната војна со Израел. Тој беше еден од лидерите на Движењето на неврзаните.
1989.- Поранешниот филипински диктатор Фердинанд Маркос (Маркос) умре во егзил на Хаваи. Тој стана претседател на Филипините во 1965 година, како еден од најпопуларните политичари, а во 1986 година беше соборен од власт со бран масовни протести, по што побегна на Хаваи.
1990 година; – Во српскиот парламент беше донесен нов Устав, воведен е повеќепартиски политички систем, а покраините Војводина и Косово ги загубија атрибутите на државност и станаа територијална автономија.
1994 – ; Фериботот „Естонија“ потона во невреме во Балтичкото Море во близина на финскиот брег. Повеќе од 900 луѓе загинаа во најголемата мирновременска поморска несреќа во Европа.
1996.- Во Вучитрн, Косово, околу воената касарна беа фрлени две експлозивни направи, а беа нападнати полициски станици во селото Рудник и градот Подуево. Вооружените напади на косовските Албанци на контролните пунктови на српската полиција станаа почести во следните месеци, што доведе до отворени конфликти на почетокот на 1998 година.
1998.- По двенеделни улични немири и насилство кои се закануваа со сила да ја соборат владата, албанскиот премиер Фатос Нано поднесе оставка.
2000.- Сојузната изборна комисија ги објави конечните резултати од претседателските избори во СР Југославија, според кои во вториот изборен круг одат Слободан Милошевиќ и Воислав Коштуница. Верувајќи дека резултатите се фалсификувани, приврзаниците на Демократската опозиција на Србија започнаа масовни протести ширум земјата, а во следните 11 дена Србија минува низ најтешката политичка криза откако Милошевиќ дојде на власт.
2001 – Советот за безбедност на ОН ги укина санкциите за Судан, воведени во 1996 година, откако земјата одби да ги екстрадира осомничените за обидот за атентат врз египетскиот претседател Хосни Мубарак во 1995 година во Етиопија. Египет и Етиопија побараа и укинување на санкциите.
2003.- Умре Алтеа (Алтеа) Гибсон, првата тенисерка со темна кожа која ги освоила Вимблдон и националното првенство на САД.
2007.- Во Њујорк започнаа директни преговори меѓу делегациите на Белград и Приштина за статусот на Косово во новиот преговарачки процес со посредство на „тројката“ на Контакт групата. Белград ја објави својата визија за суштинска автономија во границите на Србија, додека Приштина понуди „пријателство и соработка меѓу две независни држави“.
2010.- Умре Артур Пен, режисерот на филмски класици како „Потерата без милост“, „Бони и Клајд“ и „Малиот голем човек“.
2012.- Посмртните останки на принцот Павле Караѓорѓевиќ, неговата сопруга Олга и синот Никола беа ексхумирани во Лозана, Швајцарија и пренесени во Србија, каде што беа погребани во семејната гробница во црквата Свети Ѓорѓија на Опленац кај Топола.
2013 – Советот за безбедност на ОН едногласно донесе резолуција за обезбедување и уништување на сириското хемиско оружје. Тоа е прва резолуција на Советот за безбедност од почетокот на сирискиот конфликт (март 2011 година), откако Русија и Кина ставија вето на три претходно предложени резолуции кои вршеа притисок врз сирискиот претседател Башар ал Асад да стави крај на насилството во неговата земја.
2014 – Во Белград, Парадата на гордоста помина без инциденти, а нешто повеќе од 1.000 учесници кои се залагаат за правата на ЛГБТ заедницата беа обезбедени од многу поголеми полициски сили. Претходната Парада се одржа во 2010 година, кога дојде до конфликт и насилство меѓу учесниците на парадата и екстремните националисти и хулигани, поради што од безбедносни причини овој настан беше забранет во следните три години. ;
2015 – Неколку милиони луѓе годишно умираат од излечива форма на рак, бидејќи овие пациенти немаат пристап до радиотерапија или операција, според медицинското списание Lancet Oncology.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп1 денМесечен Хороскоп (ноември 2025)
-
Временска прогноза2 денаПопоски: Ни претстои потопла зима, но со повеќе снег од лани
-
Кичево2 денаПоради градежни активности на автопат Охрид-Кичево кај Подмоље ќе се врши пренасочување на сообраќај до среда
-
Здравје и убавина2 денаПијалокот „Ракија“ може да лекува, еве десет значајни случувања кои може ракијата позитивно да дејствува врз нив
-
Скопје2 денаЛишен од слобода возачот кој удри малолетничка на ул. „Перо Наков“ во Скопје и избега од местото на настанот
-
Култура2 денаДенеска е „Св.Апостол Лука“, честит именден и роденден на сите кои слават
-
Хороскоп9 часаХороскоп за недела (2 ноември)
-
Македонија18 часаДодека преземал службени дејствија жител на Велешта нападнал полициски службеник

