На денешен ден
29 септември – На денешен ден
1399 – Кралот Ричард II (Ричард) стана првиот англиски монарх кој абдицирал. Тој беше принуден да абдицира од благородниците кои се побунија против неговото апсолутистичко владеење.
1518.- Роден е италијанскиот сликар Јакопо Тинторето (Јакопо, Тинторето), еден од најголемите мајстори на 16 век, познат по својата умешност во постигнувањето исклучителни светлосни ефекти. Имал големо влијание врз европското сликарство, особено врз импресионистите („Тајната вечера“, „Последниот суд“).
1758.- Роден е англискиот адмирал Хорацио Нелсон (Хоратио), еден од најголемите стратези во историјата на поморските војни. Тој извојувал клучни победи над флотата на Наполеон, а во 1805 година и нанел катастрофален пораз на комбинираната шпанско-француска флота кај Трафалгар
1854.- Во Ваљево умре Прото Матија Ненадовиќ, војвода и еден од водачите на Првото српско востание. Тој беше првиот дипломат на возобновената Србија и креаторот и првиот претседател на Владејачкиот Совет. Неговите „Спомени“ се вредно сведоштво за луѓето и настаните од тоа време.
1901.- Роден е италијанскиот нуклеарен физичар Енрико Ферми (Енрико), добитник на Нобеловата награда за физика во 1938 година. Тој е одговорен за голем број фундаментални откритија во физиката на атомското јадро, а на 2 декември 1942 година ја започна првиот нуклеарен реактор во Чикаго. Тој датум се зема и како почеток на атомската ера.
1911.- Италија објави војна на Турција и ја нападна либиската провинција Триполитанија.
1918.- Бугарија потпишала примирје со сојузниците по нејзиниот пораз на Солунскиот фронт во Првата светска војна („Солунско примирје“).
1913.- Рудолф Дизел (Дизел), германски инженер, дизајнер на првиот мотор со внатрешно согорување заснован на принципот на самозапалување (1893), исчезнал на море во Ла Манш додека патувал од Антверпен до Лондон.
1923.- Врз основа на мандатот на Друштвото на народите, Велика Британија воспостави власт во Палестина.
1930.- Умре рускиот сликар Илја Јефимович Рјепин, главниот претставник на реализмот во руското сликарство. Имаше големо влијание врз уметниците од своето време и беше пример за советските социјалистички реалисти („Ергени на Волга“, „Литија“, „Иван Грозни и неговиот син Иван“, „Апсење на пропагандистите“).
1938.- Велика Британија, Франција, Италија и Германија го потпишаа Минхенскиот договор, со кој на Германија и беше дозволено да ја анектира Судетската област, дел од Чехословачка со германско национално малцинство. Минхенскиот договор се смета за одлучувачки чин што му го отвори патот на Хитлер да ја започне Втората светска војна.
1940.- Во Втората светска војна Романија се повлече од Балканскиот пакт, склучен на 9 февруари 1934 година во Атина со Југославија, Турција и Грција.
1941.- Во Баби Јар, во близина на Киев, Германците убиле 33.771 цивили, меѓу кои и жени и деца, во дводневниот масакр на Евреите за време на Втората светска војна.
1957.- Околу 300 луѓе загинаа во Западен Пакистан кога експресен воз удри во група танкери со нафта.
1958.- Беше емитувана првата заедничка програма на ТВ предаватели во Белград, Загреб и Љубљана.
1967.- Меѓународниот монетарен фонд ги собра своите 106 членки на состанокот во Рио де Жанеиро, каде беше одобрена реформата на светскиот монетарен систем.
1970.- Потпретседателот на Египет Анвар ел Садат (Анвар) ја презеде функцијата шеф на државата по смртта на Гамал Абдел Насер (Насер), а на 5 октомври официјално стана претседател на земјата.
1972.- Јапонија и Кина ги нормализираа дипломатските односи.
1979.- Папата Јован Павле Втори, за време на неговата прва папска посета на Ирска, упати апел за мир во Северна Ирска пред повеќе од милион луѓе во Даблин.
1979 – Претседателот на Екваторијална Гвинеја Франциско Масијас Нгуема (Франциско Мациас) беше соборен од власт во август 1979 година, а потоа беше застрелан под обвинение дека е виновен за „геноцид, предавство, проневера и систематско кршење на човековите права“.
1988.- Мировните сили на ОН ја добија Нобеловата награда за мир за нивната 40-годишна работа.
1993.- Еден од комунистичките ветерани и претставник на тврдата линија на европските комунисти, Жорж Марше, поради нарушено здравје се повлече од функцијата претседател на Комунистичката партија на Франција, на чие чело беше две децении. .
1994.- На состанокот во Севиља, министрите за одбрана на членките на НАТО одлучија НАТО да ги зголеми воздушните напади врз позициите на босанските Срби.
1999.- Специјалните полициски сили да ги разбијат демонстрациите брутално ги претепаа демонстрантите во Белград кога тие се обидоа да стигнат до резиденцијата на претседателот на СР Југославија, Слободан Милошевиќ, и го изразија своето незадоволство од неговото деветгодишно владеење.
2000.- Средношколците во Горњи Милановац и рударите од рудникот Тамнава во Колубара први се јавија на повикот на лидерот на Демократската опозиција на Србија за граѓанска непослушност и генерален штрајк поради обидот на режимот да ги фалсификува изборните резултати. од 24 септември. Во следните денови бран штрајкови ја зафати Србија, блокирани се главните патишта.
2001 – Советот за безбедност на ОН усвои резолуција за борба против тероризмот и спречување на финансирање тероризам. Резолуцијата предвидува воведување санкции за секоја земја што не ги почитува антитерористичките мерки.
2002.- Учеството на авганистанските спортисти на 14. Азиски игри, кои започнаа во Пусан, Јужна Кореја, го означи нивното враќање на меѓународните натпреварувања по осумгодишно отсуство.
2004 – Султанот Хасанл (Хасанал) Болкиах од Брунеи потпиша нов Устав кој ќе му овозможи на кралството богато со нафта да ги одржи првите избори од 1962 година.
2009.- Францускиот државјанин Брис Татон почина во Клиничкиот центар на Србија како последица на напад на хулигани во Белград. Татон беше претепан од хулигани на 17 септември кај Обилиќ во центарот на Белград, во пресрет на фудбалскиот натпревар меѓу белградски Партизан и француски Тулуз.
2010 – Умре американскиот актер Тони Кертис, кој се прослави со улогата во филмот на Били Вајлдер „Некои го сакаат тоа жешко“ во кој играше со Мерлин Монро и Џек Лемон.
2010.- Умре Воислав Воки Костиќ, српски композитор и писател.
2013.- На парламентарните избори во Австрија, владејачките партии Социјалдемократската партија на Австрија (СПО) и Народната партија (ОВП) го задржаа своето мнозинство во парламентот.
2013 – Умре Шри Сатја Нарајан Гоенка, водечки лаик наставник по медитација Випасана.
2014 – Хрватскиот Србин Гојко Ерор, обвинет за воени злосторства врз цивили во 1991 година во Берк кај Вуковар, беше ослободен по преквалификувањето на обвинението и откако Жупанискиот суд во Осиек го примени Законот за амнестија.
2018 – Земјотрес со јачина од 7,5 степени го погоди индонезискиот остров Сулавеси, предизвикувајќи цунами што речиси целосно го уништи крајбрежниот град Палу, при што загинаа 1.347 луѓе.
2020.- Почина Исидора Жебељан, истакната композиторка од помладата генерација и редовен член на САНУ. Нејзините композиции спаѓаат во групата на најизведувани српски дела на светската музичка сцена.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп1 денМесечен Хороскоп (ноември 2025)
-
Временска прогноза2 денаПопоски: Ни претстои потопла зима, но со повеќе снег од лани
-
Кичево2 денаПоради градежни активности на автопат Охрид-Кичево кај Подмоље ќе се врши пренасочување на сообраќај до среда
-
Здравје и убавина2 денаПијалокот „Ракија“ може да лекува, еве десет значајни случувања кои може ракијата позитивно да дејствува врз нив
-
Скопје2 денаЛишен од слобода возачот кој удри малолетничка на ул. „Перо Наков“ во Скопје и избега од местото на настанот
-
Култура2 денаДенеска е „Св.Апостол Лука“, честит именден и роденден на сите кои слават
-
Хороскоп9 часаХороскоп за недела (2 ноември)
-
Македонија18 часаДодека преземал службени дејствија жител на Велешта нападнал полициски службеник

