На денешен ден
18 март – На денешен ден
1229.- Римско-германскиот император Фредерик II бил крунисан за крал на Ерусалим за време на Шестата крстоносна војна. 1584.- Умрел рускиот цар Иван IV (Грозни), првиот руски владетел што бил крунисан за цар (1547). Успешно се борел против Татарите и извршил внатрешни реформи, но поради суровоста кон болјарите го добил прекарот Грозни. Во 1553 година ја изградил првата печатница во Русија, а во 1584 година, за да ја зајакне трговијата со Западна Европа, го изградил градот Архангелск на сливот на Северна Двина и Белото Море.
1768.- Умре Лоренс Стерн, англиска писателка со ирско потекло. Покажувајќи го „текот на мислата“ на своите херои, тој предвидуваше некои форми на проза на 20 век, па затоа се смета за претходник на Џејмс Џојс и Вирџинија Вулф.
1780.- Роден е Милош Обреновиќ, водач на Второто српско востание, обновувач на државноста на Србија. Српскиот принц од 1815 до 1839 година и од 1858 година до неговата смрт во 1860 година, ја добил Србија автономија во рамките на Отоманската империја (1830 година), а за себе и наследната титула принц. По востанието се борел за автономија преку дипломатски средства, во договор со Русија и Турците. Стана еден од најбогатите луѓе на Балканот со извозен монопол.
1848.- Во Милано избувнал бунт против Австрија, а австрискиот фелдмаршал Јохан Јозеф Радецки морал да ги повлече трупите од градот.
1871.- Работниците во Париз ја започнаа првата пролетерска револуција, позната како Париска комуна, која беше предводена од Француско-пруската војна. Вооружените работници, наречени „комунисти“, ја создадоа Националната гарда, Централниот комитет како врховен орган, распишаа избори и прогласија комуна. Востанието беше задушено кон крајот на мај.
1913.- Во Солун е убиен грчкиот крал Џорџ I од данско потекло, кој владеел со Грција од 1863 година.
1921.- Болшевиците го прекинаа воениот бунт во Кронштат, главната база на руската Балтичка флота. Кронштатските морнари и пристанишните работници, кои силно ја поддржаа Октомвриската револуција во 1917 година, се побунија против болшевичката влада кон крајот на февруари 1921 година, барајќи економски реформи.
1922.- Британските колонијални власти го осудија водачот на индиското движење за независност Махатма Ганди на шест години затвор поради кампања за граѓанска непослушност.
1948.- Советската влада утредента ги отповика воените експерти од Југославија и цивилите, што го означи првиот јавен знак за расколот меѓу југословенскиот комунистички водач Јосип Броз Тито и советскиот водач Јосиф Сталин.
1956.- Во егзил во САД умре Николај Велимировиќ, епископ охридски и Жичка, еден од водечките теолози на Српската православна црква. Неговите мошти беа пренесени во Србија во 1991 година.
1962.- Потпишани се Евискиот мировен договор со кој заврши осумгодишната војна за независност на Алжир од француската колонијална власт.
1965.- За време на летот на вселенскиот брод „Вашод 2“, советскиот космонаут Алексеј Леонов се симнал од леталото и станал првиот човек што „прошетал“ низ вселената.
1965.- Во Рим умре поранешниот египетски крал Фарук I, последниот египетски монарх.
1967.- Торискиот кањон исфрли 80.000 тони нафта на брегот на Велика Британија.
1970.- Генерал Лон Нол изврши државен удар во Камбоџа додека претседателот Нородом Сиханук ја посети Москва.
1980.- Умре германскиот филозоф Ерих Фром, чие дело се заснова на хуманистичките традиции на марксизмот и кој со анализа на причините за човечкото самоотуѓување, стекна голема популарност како психоаналитичар и хуманист. Ја посетил Југославија и го популаризирал „југословенскиот пат кон социјализмот“ во светот („Бегство од слободата“, „Човек за себе“, „Здраво општество“, „Марксова концепција за човекот“).
1983.- Во прогонство во Швајцарија умре поранешниот италијански крал Умберто II, последниот италијански монарх. Станал крал во мај 1946 година, по абдицирањето на неговиот татко Виторио Еменуеле, а абдицирал во јуни 1946 година, откако Италијанците на референдум гласале за републиката.
1993.- Српските сили ги блокираа хуманитарните конвои на ОН за Сребреница за време на војната во Босна и извршија еден од најтешките артилериски напади врз опколеното Сараево.
1994.- Босанската влада и Хрватска потпишаа договор во Вашингтон во присуство на американскиот претседател Бил Клинтон за муслиманско-хрватска федерација во БиХ, која подоцна стана еден од двата ентитета во поранешната југословенска Република БиХ со Дејтонскиот договор.
1999.- Косовските Албанци потпишаа мировен договор во Рамбује во близина на Париз, додека српската делегација го отфрли воениот дел од договорот. Шест дена подоцна, силите на НАТО започнаа воздушни операции над СР Југославија.
2000.- Во катастрофалната поплава во Мозамбик загинаа 700 луѓе, а околу два милиони останаа без покрив над главата.
2004 – Хашкиот трибунал го осуди пензионираниот адмирал на Југословенската народна армија (ЈНА) Миодраг Јокиќ на седум години затвор за гранатирање на Дубровник.
2006 – Стотици илјади луѓе ширум Франција протестираа против новиот Закон за работни односи, вршејќи притисок врз владата да го откаже.
2008.- Умре британскиот писател на научна фантастика Артур Кларк, автор на повеќе од сто книги за вселената, меѓу кои и „2001: Одисеја во вселената“, Науката и иднината. Добитник е на најважните награди на тоа поле („Хуго“ и „Небулозно“).
2014.- Во Кремљ беше потпишан договор меѓу Русија и Крим и Севастопол за влез на овие две области во Руската Федерација како рамноправни членки. На приговорите на Европа и Северна Америка дека Русија ги прекршува нормите на меѓународното право, рускиот претседател Владимир Путин во парламентот изјави дека Крим го искористил правото дадено на Косово.
2014.- Наркобосот Дарко Шариќ беше уапсен во заедничка акција на полицијата на Црна Гора и Србија, според потерницата издадена по него во декември 2009 година. Шариќ е уапсен во Јужна Америка, од каде е префрлен во Црна Гора, а потоа во Белград.
2018 – Владимир Путин го освои вториот последователен шестгодишен претседателски мандат во Русија со убедлива победа на изборите. Ова е воедно четврти мандат на Путин како претседател, каде што беше избран во 2000 и 2004 година, а потоа и во 2012 година.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп2 денаХороскоп за понеделник (3 октомври)
-
Кичево1 денД-р Јовановски е новиот градоначалник на град Кичево, човек кој ќе ја врати довербата во заедништвото и меѓуетничкото разбирање
-
Хороскоп19 часаХороскоп за вторник (4 ноември)
-
Lifestyle1 денКако да препознаете вистинско маслиново масло – едноставен трик што секој може да го направи дома
-
Магазин1 денGalaxy S26, S26+ и S26 Ultra ќе донесат подобри камери и поголеми батерии
-
Магазин1 денXiaomi 17 Ultra пристигнува наскоро – спецификации, цена и прв поглед на дизајнот
-
Магазин1 денAmazon инвестира 1,6 милијарди долари во Холандија
-
Кичево7 часаВечерва во НУЦК „Кочо Рацин“ ќе се одржи целовечерен концерт на Ансамблот „Македонија“, бидете дел и уживајте
