Празникот Преображение Господово се вбројува меѓу големите празници што ги чествува Православната Црква. Покрај неговото богословско значење, Преображението има и особено место во народната традиција, обичаи и верувања, што сведочи за длабоката духовна и културна вкоренетост на овој празник во животот на македонскиот народ.

Богословска суштина на Преображението

Преображението се случило во третата година од јавната мисија на Исус Христос. Тој ги зел со себе тројцата апостоли – Петар, Јаков и Јован – и се искачил со нив на планината Тавор. Додека се молел, неговото лице засветило како сонце, а облеката му станала бела како снег. Во тој момент се појавиле пророците Мојсеј и Илија, со кои разговарал за своето претстојно страдање, смрт и воскресение. Апостолите, трогнати од глетката, паѓаат ничкум, а од облакот се слуша гласот Божји: „Ова е мојот возљубен Син, во кого е мојата волја; него послушајте го!“ (Мат. 17, 5).

Целта на Преображението била да ги зацврсти учениците во верата и да ги подготви за претстојните страдања на Христос. Со овој настан, Исус им го открил својот Божествен лик, кој вообичаено останувал скриен зад човечката природа.

Значењето на планината и ноќта

Изборот на планина како место за настанот не е случаен. Во старата традиција, значајните настани често се случувале на возвишени места – како симбол на духовното искачување и приближување до Бога. Нoќта, пак, се смета за време на внатрешна тишина и молитвено расположение, што ја прави погодна за откровенија од ваков вид.

Зошто Мојсеј и Илија?

Присуството на Мојсеј и Илија е симболично. Мојсеј го претставува Законот, а Илија Пророците. Со нивното појавување се потврдува дека Исус е исполнувањето на Стариот Завет и Цар над сите пророци. Воедно, се побива верувањето на некои дека Исус бил само пророк.

Празнување и иконографија

Преображение Господово се празнува на 19 август (6 август по стар стил), за време на Богородичините пости, четириесет дена пред Воздвижение на Чесниот Крст (14 септември), кое се смета за ден паралелен на Велики Петок.

На иконите, Христос е претставен на врвот од планината во сјајна бела облека, со Мојсеј од десната страна и Илија од левата. Под нив се тројцата апостоли, паднати ничкум, заслепени од божествената светлина.

Симболика и значење на зборот „преображение“

Зборот „преображение“ означува промена на надворешната форма. Но, Христос не се изменил во нешто што претходно не бил, туку го открил пред учениците она што секогаш го носел во себе – своето Божество. Се работи, всушност, за откривање, а не за суштинска трансформација.

Народни обичаи и верувања поврзани со Преображение

Празникот длабоко се вкоренил во народната култура. Еден од најпознатите обичаи е благословувањето на грозјето. Се верува дека на Преображение за прв пат во годината се јаде грозје, и тоа дури откако ќе го благослови свештеникот. Таму каде што нема грозје, се осветуваат други овошја, како јаболка или сливи. Овој обичај е знак на благодарност кон Бога за даровите од природата.

Во некои краишта се носи варена пченица и овошје во црква, а потоа се дели меѓу верниците. Тоа не е нафора во литургиска смисла, туку симболично дарување на првите плодови.

Обичаи од народната традиција

Истражувачи како Марко Цепенков и Кузман Шапкарев забележале дека до Преображение не се јаде грозје, зашто се сметало за грев да се вкуси од плодот пред да се отпее и благослови. Во Куманово, Охрид, Велес и Гевгелија се практикувале слични обичаи: се одело во лозјето, се береа најубавите гроздови и се носеа во црква. Потоа се раздавале за бериќет.

Верувања за отворено небо

Еден од најпознатите митови поврзани со Преображение е дека ноќта спроти празникот – небото се отвора. Се верува дека Господ се јавува и им ги исполнува желбите на оние што се будни во тој момент. Овој мит е сличен на оној за Богојавление.

К. Шапкарев и Ефтим Спространов запишале низа верувања и приказни на оваа тема: од поклонување на дрвјата, до случки со луѓе што посакале нешто погрешно и биле казнети. На пример, човек кој наместо да посака пари, посакал „шиник глава“ – и навистина му пораснала толку голема што не можел да излезе низ вратата.

Спространов, исто така, опишал интересен феномен кај Охрид – собирање на штрковите кај Студенчишта, кои пред заминување во топли краишта правеле глетка слична на проштална поворка, предводени од „црн штрк“.