На денешен ден
На денешен ден (22 септември)
1241 година – Убиен Стурлсон Снори, најважниот писател на древната исландска литература, автор на „Снора Еда“ која содржи легенди од древната северна митологија и „Orbis terrarum“, сага за норвешките митски почетоци. Се верува дека атентатот го нарачал норвешкиот крал Хаакон VI од политички причини.
1499 година – Мирот во Базел ја заврши Швабската војна помеѓу Швајцарската лига и германскиот крал Максимилијан Први, а Швајцарија добива независност.
1735 – Роберт Волпол стана првиот британски премиер што се пресели во резиденција на Даунинг стрит 10 во Лондон.
1789.- Руско -австриските сили под команда на рускиот воен водач Александар Суворов им нанесоа тежок пораз на Турците во битката кај Римник.
1791 – Роден е англискиот физичар и хемичар Мајкл Фарадеј, кој го откри законот за електромагнетна индукција во 1831 година и двата основни закони за електролиза во 1833 година.
1792 – Еден ден по соборувањето на монархијата, Франција е прогласена за република и стапува во сила нов календар, за што е потребно есенската рамноденица да започне со пресметување на новата ера – 23 септември 1792 година.
1862 – Ото фон Бизмарк стана канцелар на Прусија. Под мотото „крв и железо“, тој обедини 25 германски држави во Германската империја, основана во 1871 година со Вилхелм Хоенцолерн како император.
1862 година – Американскиот претседател Абрахам Линколн издаде декрет со кој се бара сите американски робови да станат слободни граѓани на 1 јануари 1863 година.
1882.- Умре српската сликарка Катарина Ивановиќ, првата жена членка на српското академско друштво. Сликала портрети, композиции од историски жанрови и многу успешни мртви природа. Некои од нејзините слики се меѓу најдобрите во српскиот класицизам, како што се „Портрет на принцезата Персида Караѓорѓевиќ“, „Автопортрет“, „Кошеви со грозје“.
1885.- Роден е американскиот филмски режисер и актер со австриско потекло Ерих фон Строхајм, еден од најголемите режисери на неми филмови („Кралицата Кели“, „Големата илузија“, „Исчезнати од Свети Агил“, „Самрак булевар“).
1918.- Роден е мексиканскиот виолинист Хенрик Серинг, еден од најголемите мајстори за виолина во 20 век. Тој емигрирал кога нацистичка Германија ја нападнала Полска во 1939 година, и до 1945 година бил офицер за врска за полската бегалска влада во Лондон и преведувач на премиерот, генерал Владислав Сикорски. Од 1945 година е професор на Факултетот за музичка уметност во Мексико.
1923.- Во jубlана се одржа собрание на феминистички друштва на Кралството Југославија, на кое е основан Феминистичкиот сојуз (подоцна Алијансата на женските движења на Југославија).
1934.- Во експлозија во рудникот Гресфорд во Велс загинаа повеќе од 260 рудари.
1940 година – Јапонските трупи влегоа во Француска Индокина во Втората светска војна.
1949.- Владите на Соединетите држави, Велика Британија и Канада објавија дека СССР ја изврши првата експлозија на атомска бомба на 29 август 1949 година.
1955.- Во Велика Британија започна да работи комерцијалната телевизија. Првата платена реклама беше реклама за паста за заби.
1960.- Со претседателот Модиб Кејт беше прогласена независност на африканската држава Мали (поранешен француски Судан).
1974.- Ураганот уби околу 5.000 луѓе во централноамериканската држава Хондурас.
1980-Ирачките копнени сили влегоа во Иран со намера да ја преземат контролата врз Шат ал Араб, претворајќи го ирачко-иранскиот конфликт во вистинска војна во следните осум години.
1985.- Францускиот премиер Лоран Фабиус призна дека француските тајни агенти потонале брод на Гринпис, Воинот на виножито, во Нов Зеланд, по владини наредби. Гринпис водеше кампања против француските нуклеарни тестови.
1989.- Умре американскиот пејач Ирвин Берлин (Ирвинг), автор на повеќе од 1.000 хитови. Неговата песна „Бели Божиќ“ од филмот „Холидеј ин“ (1942) с still уште е една од бестселерите на американскиот музички пазар.
1992.- Соединетите држави побараа од Генералниот секретар на ОН да формира комисија за истрага на воените злосторства во Југославија. Во приложениот извештај, водачите на Србија и Југословенската народна армија, како и српските вооружени сили во Хрватска и БиХ, се обвинети за сериозни злосторства извршени за време на 15 -месечната војна во поранешна Југославија.
1993.- Среде една од највисоките стапки на инфлација во светот, СР Југославија донесе закон за апоен на национална валута, според кој на 1 октомври милион динари вредеше еден динар.
1998.- Продолжија борбите за српската Чичевица меѓу српските безбедносни сили и косовските Албанци, а српскиот министер за правда Драгоjуб Јанковиќ рече дека 178 косовски Албанци се обвинети за тероризам, 927 се под истрага, а 538 се во притвор.
2001.- Умре Исак Стерн, еден од најголемите виолинисти на дваесеттиот век. Познат е и по тоа што го спаси Карнеги Хол од пропаст во 1960 -тите.
2001.- Санкциите на САД за Индија и Пакистан беа укинати во 1998 година, кога двете земји спроведоа нуклеарни тестови.
2007.- Марсел Марсо, француски изведувач на пантомима, стана познат по својот лик како Бип кловн, со бело лице, во џемпер и капа.
2010.- Американскиот пејач Еди Фишер, популарен музичар од 50 -тите години на минатиот век, почина по песните „Мисли на тебе“, „Во секое време“ и „О, мој Па -па“.
2013. – На германските федерални парламентарни избори за 18 -то свикување на Бундестагот, Христијанско -демократската унија на премиерката Ангела Меркел освои најмногу гласови, што го освои третиот последователен мандат за составот на владата.
2014.- Околу 100.000 Курди од Сирија побегнаа во Турција за неколку дена пред армијата на екстремистичката организација „Исламска држава“, објави Високиот комесаријат на ОН за бегалци (УНХЦР).
2016 година – Интернет групата Јаху призна дека на крајот на 2014 година биле хакирани околу 500 милиони корисници, дека хакери украле лични податоци – имиња, презимиња, е -пошта, лозинки, телефонски броеви и не ги допирале броевите на банкарските сметки.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп2 денаМесечен Хороскоп (ноември 2025)
-
Хороскоп13 часаХороскоп за недела (2 ноември)
-
Македонија21 часДодека преземал службени дејствија жител на Велешта нападнал полициски службеник
-
Здравје и убавина15 часаТреба да се знае, слебеењето незначи дека треба да гладувате, еве неколку работи околу таа тема
-
Македонија25 секундиМВР истакна дека пристигнале регистрирани настани, видеа и фотографии во текот на предизборниот молк, три се на територијата од СВР Охрид

