На денешен ден
На денешен ден: 26 декември
1716.- Роден е англискиот писател Томас Греј, автор на поемата „Елегија напишана на селски гробишта“, која се смета за една од најубавите песни напишани на англиски јазик.
1805.- Франција и Австрија потпишаа мировен договор во Пожуна (Братислава), по победата на Наполеон во битката кај Аустерлиц, со која на Франција ѝ беа дадени Венеција, Истра без Трст, Далмација и Которскиот залив и ја зацврсти својата позиција во Европа. Одредбите од договорот биле поништени во 1814 година на Конгресот во Виена.
1825.- Во Санкт Петербург, на денот на полагањето заклетва на новиот цар Николај I, избувна бунтот на Декебристите, противници на царизмот во Русија.
1883.- Роден е Морис Утрило, самоук сликар на париски погледи и мотиви од француските провинциски градови, кој го изградил сопственото искуство на околината и уметничкиот израз надвор од сите сликарски правци и струи.
1890.- Умре германскиот археолог Хајнрих Шлиман, кој ја откри Троја во 1868 година, користејќи податоци од Хомеровите „Илијада“ и „Одисеја“. Ги открил и Микена, Орхомен и Тирин, трошејќи го на археолошки ископувања целиот имот стекнат во младоста преку трговија.
1893.- Роден е кинескиот револуционер и државник Мао Цетунг (Цетунг), еден од основачите на Комунистичката партија на Кина, кој во 1949 година во Пекинг ја прогласи Народна Република Кина и беше нејзин неприкосновен водач до неговата смрт во 1976 година. Неговите размислувања и идеи беа објавени во познатата „Црвена книга“. Во 1966 година ја започна „Големата пролетерска културна револуција“, при што беа сменети голем број партиски функционери, вклучително и неговите најблиски соработници.
1898.- Пјер и Марија Кири го откриле првиот радиоактивен хемиски елемент и го нарекле радиум.
1908.- Американецот Џек Џонсон го победи Канаѓанецот Томи Барнс и стана првиот црн светски боксер во тешка категорија.
1922.- Водачот на Октомвриската револуција, Владимир Илич Ленин, го заврши првиот дел од своето „Писмо до Конгресот“, подоцна познато како „Завет на Ленин“, во кое ги повика комунистите да го зачуваат единството на партијата и предложи реформите. Во вториот дел од неговиот „Завет“, напишан на 4 јануари 1923 година, Ленин предложи Сталин да биде сменет од функцијата генерален секретар на Комунистичката партија.
1941.- Соочен со напредувањето на јапонските сили во Втората светска војна кон Манила, американскиот генерал Даглас Мекартур го прогласи главниот град на Филипините за „отворен град“. И покрај тоа, во Манила се водеа тешки борби во 1941, 1942 и 1945 година од американски и јапонски единици, при што беа уништени многу делови од градот.
1943.- Британската морнарица го потопи Шарнхорст, последниот голем германски воен брод, во Втората светска војна.
1968.- Сојузното народно собрание ги усвои амандманите на Уставот на СФР Југославија, со кои се прошири автономијата на покраините и им се даде статус сличен на републиките. Покраините го добија провинцискиот Уставен закон, кој го отвори патот кон речиси целосно независна правна, извршна и судска власт. Името Косово било воведено во покраината Косово и Метохија.
1971.- Во знак на протест против американскиот ангажман во Виетнам, 16 американски ветерани од Виетнамската војна ја окупираа Статуата на слободата во пристаништето Њујорк.
1972.- Умре Хари Труман, претседател на САД 1945-53. Тој беше избран за претседател по смртта на Френклин Рузвелт. Учествувал на конференцијата во Потсдам, а во август 1945 година по негова наредба била фрлена атомска бомба врз Јапонија. Во 1947 година, тој ја воведе доктрината за воена и економска помош на земјите загрозени од револуционерни движења, а истата година неговата администрација го подготви Маршаловиот план за повоена обнова на Европа. Тој донесе закон против синдикатите и формираше Комисија за истражување на антиамериканските активности, чија работа се претвори во „лов на вештерки“ (Меккартизам). Тој ги внесе САД во Корејската војна.
1975.- На летот на линијата Москва-Алма-Ата, Тупољев-144 стана првиот суперсоничен авион во светот во редовен сообраќај.
1989.- Романскиот Национален фронт за спас назначи нова влада предводена од Јон Илиеску, ден по егзекуцијата на Николае Чаушеску.
1990.- Парламентот на Словенија прогласи независност, по плебисцитот на 23 декември на кој 86 отсто од гласачите гласаа за независна словенечка држава.
1991.- Во Алжир се одржаа првите повеќепартиски парламентарни избори по стекнувањето независност од Франција во 1962 година.
1994.- Во нападот на командоси на киднапираниот француски патнички авион на аеродромот во Марсеј беа ослободени 239 патници и членови на екипажот кои беа држени како заложници од исламски терористи по киднапирањето на 24 декември во Алжир. Командоси ги убиле сите четворица терористи.
1998.- Поранешните водачи на Црвените Кмери, Кие Самфан и Нуон Чеа ѝ се предале на владата на Камбоџа. За време на режимот на Црвените Кмери во средината на 1970-тите, 1,7 милиони луѓе беа убиени или умреле од глад и болести во Камбоџа.
2001.- Израелскиот министер за одбрана Бенјамин Бен-Елизер е избран за претседател на Лабуристичката партија.
2003.- Земјотрес со јачина од 6,3 степени според Рихтер го погоди иранскиот град Бам, при што загинаа најмалку 50.000 луѓе.
2004 – Бран цунами предизвикан од земјотрес со јачина од девет степени во близина на индонезискиот остров Суматра уби повеќе од 300.000 луѓе во регионот: Малезија, Индија, Бангладеш, Шри Ланка, Тајланд, Индонезија, Малдиви, Сомалија, Танзанија. Сејшели, Мјанмар, и Мадагаскар.
2006 – Џералд Форд умре. Форд никогаш не бил избран за претседател, а на изборите во 1976 година шеф на државата станал демократот Џими Картер.
2006 – Експлозија на нафтовод во Лагос, Нигерија. Загинаа околу 260 луѓе.
2011 – Умре Сем Риверс, американски џез-музичар и композитор, еден од великаните на авангардата и фри џезот.
2012.- Кина ја пушти во употреба најдолгата супербрза железничка линија во светот од Пекинг до Гуангжу на југот на земјата, по која возот поминува за околу осум часа. Пругата е долга 2.298 километри, има 35 станици, а просечната брзина на возот е 300 километри на час.
2014 – Ебола уби 7.693 луѓе од 19.695 заразени во три западноафрикански земји.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Македонија13 часаМВР истакна дека пристигнале регистрирани настани, видеа и фотографии во текот на предизборниот молк, три се на територијата од СВР Охрид
-
Хороскоп1 денХороскоп за недела (2 ноември)
-
Македонија1 денДодека преземал службени дејствија жител на Велешта нападнал полициски службеник
-
Здравје и убавина1 денТреба да се знае, слебеењето незначи дека треба да гладувате, еве неколку работи околу таа тема
-
Технологија11 часа„Google Maps“ има нова корисна функција

