На денешен ден
На денешен ден (30 септември)
1399.- Хенри Болингброк, основач на англиската династија Ланкастер, стана крал Хенри IV, ден по абдикацијата на Ричард II, првиот монарх во историјата на Англија кој абдицираше.
1846.- Американскиот стоматолог Вилијам Мортон првпат користел анестезија (етер) за вадење заби.
1876.- Роден е српскиот писател, театарски критичар и дипломат Милан Ракиќ. Поетот на модерниот сензибилитет ги следеше француските Парнасијци и симболистите во совршенството на неговата форма. Бил член на Српската кралска академија и претседател на српскиот ПЕН клуб („Јефимија“, „Долап“, „Симонида“, „Напуштена црква“, „Орхидеја“, „Songубовна песна“, „За Газиместан“).
1882.- Роден е германскиот физичар Ханс Вилхелм Гајгер, кој во 1928 година измислил уред за откривање и броење на наелектризирани честички и гама зраци (мерење на радиоактивност), познат како „Гајгеров бројач“.
1891.- Францускиот генерал orорж Ернест Буланже, водач на реакционерното антипарламентарно движење „Буланж“, изврши самоубиство во Брисел и се закани дека ќе ја собори Третата република.
1912.- Србија и Бугарија објавија мобилизација за војна против Турција. Првата балканска војна, од октомври 1912 до мај 1913 година, во која и Грција и Црна Гора се бореа против Турција, заврши со ослободување на балканските народи од турската власт.
1941 година – Првата германска офанзива против Москва започна во една од најголемите битки во Втората светска војна, која заврши во јануари 1942 година со поразот на Германците.
1949.- Берлинскиот „воздушен мост“ воспоставен по советската блокада на Западен Берлин на крајот на јуни 1948 година, беше завршен, при што американските и британските авиони извршија 277.264 летови и испорачаа 2.323.738 тони храна.
1955.- Во сообраќајна несреќа на 24 -годишна возраст почина американскиот актер Jamesејмс Дин, симбол на проблематичната и бунтовна младина по Втората светска војна. Иако сними само три филма „Источно од рајот“, „Бунтовник без причина“ и „џин“, тој стана култна фигура на младоста во тоа време.
1962 година – Белите расисти предизвикаа немири во Оксфорд, Мисисипи, кога федералниот суд одлучи дека црнецот Jamesејмс Jamesејмс Мередит е запишан на Универзитетот во Мисисипи, на кој дотогаш присуствуваа само белци.
1965.- Членовите на индонезиското „Движење 30 септември“ киднапираа шест генерали и се обидоа за државен удар. Генералите беа пронајдени мртви на 3 октомври, а генералот Сухарто дојде на власт во контранапад. Се проценува дека во одмаздата против комунистите и нивните симпатизери, што следеше, беа убиени околу половина милион луѓе.
1966.- Поранешниот британски протекторат на Африка, Бетзуаналенд, доби независност под името Република Боцвана. Сереце Кама стана првиот претседател.
1966.- Германските воени злосторници Алберт Шпир и Балдур фон Ширах се ослободени од затворот Спандау, каде што отслужуваат 20 години затвор. Во затворот што беше направен за 600 станари, остана само еден – Рудолф Хес.
1970.- Ричард Никсон пристигна во Белград за прва посета на американски претседател на СФРЈ.
1980 – Симболично потсетување на библиските времиња, Израел воведе шекел, кој ја заменува фунтата.
1985.- Умре американскиот сеизмолог Чарлс Рихтер, по кого е именувана скалата на земјотресот.
1988.- Пет високи функционери се пензионираа во СССР, вклучувајќи го и претседателот на Президиумот на Врховниот совет, Андреј Громико.
1990-Советскиот Сојуз ги нормализира дипломатските односи со Израел, прекинати за време на Шестдневната израелско-арапска војна во 1967 година и воспостави целосни дипломатски односи со Јужна Кореја.
1991.- Со воен удар беше соборен претседателот Jeanан -Бертран Аристид на Хаити.
1992 – Под покровителство и во присуство на сопретседателите на Меѓународната конференција за Југославија, претседателите на СРЈ и Хрватска, Добрица osосиќ и Фрањо Туѓман, потпишаа заедничка Декларација со која се обврзуваат дека ќе ги прекинат непријателствата и ќе ги решаваат споровите преку преговори.
1992.- Банка во Москва дистрибуираше ваучери за приватизација како дел од владините економски реформи за претворање на милиони Руси во капиталисти.
1993.- Серија силни земјотреси во југозападна Индија уништија 36 села и убија најмалку 22.000 луѓе.
1999.- Еден од најголемите германски писатели на 20 век, Гинтер Грас, ја доби Нобеловата награда за литература. Во август 2006 година, Грас откри дека како 17-годишник бил член на злогласната нацистичка единица „Вафен-СС“. Ова откритие на писателот на „Калај тапан“ ја шокираше јавноста и предизвика жестоки критики од писатели, историчари и политичари во Европа.
2000. – Со целосна поддршка на Демократската опозиција на Србија и новоизбраниот претседател на СР Југославија, Воислав Коштуница, светската демократска јавност нервозно го очекуваше исходот од постизборната криза во Југославија. Русија го предупреди поразениот Слободан Милошевиќ да не користи сила за да остане на власт.
2002.- Петнаесет министри за надворешни работи на ЕУ гласаа за да им се дозволи на земјите -членки да потпишат индивидуални договори со Соединетите држави, ослободувајќи ги американските војници и офицери од гонење на Меѓународниот кривичен суд во Хаг.
2005.- Данскиот весник „ilandиланд -постен“ објави карикатури за Мухамед, предизвикувајќи протести во муслиманските земји што ги сметаа за богохулни и исламофобични.
2006.- Авионска несреќа на бразилската компанија Гол, кога авион на релација Манаус -Бразил се урна во државата Мато Гросо во многу непристапна област, загинаа 155 патници и членови на екипажот.
2007.- На предвремените парламентарни избори во Украина, партијата на прорускиот премиер Виктор Јанукович освои најмногу гласови, потоа „портокаловата хероина“ Јулија Тимошенко, а третата коалиција на украинскиот претседател Виктор Јушченко.
2009.- Земјотрес со јачина од 7,9 степени според Рихтеровата скала го погоди островот Суматра, при што загинаа 1.115 луѓе, а 1.214 беа повредени.
2014 година – Авганистан потпиша безбедносен договор со Соединетите држави што ќе им овозможи на американската војска да остане во земјата во текот на 2015 година.
2015.- Градот Париз, на чии улици годишно се фрлаат 350 тони отпушоци од цигари, воведе казна од 68 евра за пушачи кои гаселе цигари на улица.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп2 денаМесечен Хороскоп (ноември 2025)
-
Хороскоп13 часаХороскоп за недела (2 ноември)
-
Македонија21 часДодека преземал службени дејствија жител на Велешта нападнал полициски службеник
-
Здравје и убавина15 часаТреба да се знае, слебеењето незначи дека треба да гладувате, еве неколку работи околу таа тема

