На денешен ден
2 април – На денешен ден
742 година – Роден е франкискиот крал Карло Велики, кој од стапувањето на престолот во 768 година до неговата смрт во 814 година ја прошири франкиската империја од Северното Море до Италија и од Атлантикот до Чешката земја. Тој беше крунисан за император во 800 година.
1725 година – Venовани iaакомо Казанова е роден во Венеција. За време на неговиот бурен живот, тој бил ученик на верско училиште, секретар на кардинал, венецијански поморски офицер, игумен, коцкар, алхемичар, виолинист, шпион, библиотекар и заминал во историјата како неуморен lубовник.
1758 година – Роден е Jamesејмс Монро, еден од најактивните политичари во американската историја. Тој беше претседател на Соединетите држави од 1817 до 1825 година. Заедно со Q.Q. Адамс ја формулираше „Доктрината Монро“ со која се прокламираше американската изолационистичка политика. Со учество во две светски војни и приклучување кон ООН, САД ја напуштија „Доктрината Монро“.
1791 година – Убиен е Оноре Габриел Рикето де Мирабо, француски политичар и писател, најдобар говорник на Француската револуција и еден од главните застапници на интереси од трета класа.
1792 година – Доларот е легализиран како валута на Соединетите држави.
1805 година – Роден е данскиот писател Ханс Кристијан Андерсен. Светската слава му ја донесоа приказни за деца, бајки, од кои најпознати се „Новиот костум на царот“, „Грдото пајче“, „Кралицата на снегот“, „Девојчето со натпреварите“.
1840 година – Роден е писателот Емил Зола, водач на натуралистичкото движење во француската литература, автор на „Тереза Ракен“, „Germерминал“, „Нане“. Зола одигра значајна улога во откривањето на махинациите на највисоките воени кругови во „аферата Драјфус“. Во отворено писмо до претседателот на Франција во 1898 година, со наслов „Обвинувам“ во весникот „Л’орор“, тој придонесе за ослободување на капетанот Алфред Драјфус, лажно обвинет за предавство и осуден на доживотен затвор.
1860 година – Се состана првиот италијански парламент во Торино.
1872 година – Умре американскиот пронаоѓач и сликар Семјуел Морс, творец на телеграфскиот и телеграфскиот код Морс.
1914 година – Роден е англискиот филмски актер Алек Гинис. Тој се прослави со филмовите „Нежно срце“, „Големо очекување“, „Нашиот човек во Хавана“, „Лоренс од Арабија“, „Падот на Римската империја“, „Доктор ivиваго“ и со улогата во филмот Оскар „Мост на реката Кваи“.
1905 година – Отворен е железнички тунел под Алпите „Симплон“, кој ја поврзува Швајцарија со Италија.
1917 година – Конгресот на САД и објави војна на Царската Германија.
1917.- Во Солун започна судењето на група офицери предводени од полковник Драгутин Димитријевиќ-Апис пред Воениот суд за офицери на српската армија, како подготовка за државен удар и обид за атентат на регентот Александар. Апис и двајца негови следбеници биле погубени со пукање на 26 јуни. Останатите беа осудени на затворски казни. Врховниот суд на Србија ги рехабилитираше Апис и неговите следбеници во обновено судење на 2 јуни 1953 година.
1940 година – Германска армија ја окупира Данска и ја нападна Норвешка.
1944 година – Советските трупи ја преминаа реката Прут во Втората светска војна и влегоа во Романија.
1960 година – Франција потпиша договор со Мадагаскар, со што таа стана независна држава по 64 години француско колонијално владеење.
1965 година – почина физиологот Илија urуричиќ, претседател на Српската академија на науките и уметностите од 1960 до 1965 година и ректор на Универзитетот во Белград од 1950 до 1952 година и од 1954 до 1956 година. Тој напиша голем број експериментални научни трудови за физиологијата на мускулите , ендокрини жлезди, крв, околу анафилакса.
1974 година – Во Париз умре политичар и државник, orорж Помпиду. Тој беше премиер од 1962 до 1968 година. Во јуни 1969 година, тој беше избран за претседател на Франција, откако Шарл де Гол поднесе оставка.
1974 година – Универзитетот во Црна Гора е основан во Титоград (Подгорица).
1979 година – Британска воена база ја затвори независноста на Малта, завршувајќи скоро 80 години британско присуство на островот.
1981 година – Претседателството на СФРЈ прогласи вонредна состојба на Косово во врска со демонстрациите на албанските студенти, кои започнаа на 11 март под слоганот „Република Косово“.
1982 година – аргентинските трупи слетаа на Фокландските Острови, британска колонија во Јужен Пацифик, чувана од 84 британски маринци. Со воената интервенција, Велика Британија ги презеде Фокландските острови повторно во средината на јуни.
1999 година – Властите во Белград го презедоа независното радио Б92.
2003 година – Претседателот на Претседателството на Босна и Херцеговина Мирко Саровиќ поднесе оставка во врска со аферата за извоз на оружје од Институтот за авијација Орао од Бјелина во Ирак, која беше под санкции на ООН, како и за „шпионската афера во Република Српска“.
2005 година – Во Ватикан почина папата Јован Павле Втори (Керол Војтила), поглавар на Римокатоличката црква. Германскиот кардинал Јозеф Рацингер, кој го зеде името Бенедикт Шеснаесетти, беше избран за нов поглавар на Римокатоличката црква.
2007 година – Македонскиот министер за култура Илиријан Бекири поднесе оставка откако се обиде да ја забрани драмата „Тито: одредени дијаграми на страста“ на хрватскиот писател Слободан Шнајдер, во која поранешниот југословенски водач Јосип Броз Тито е претставен како женкар и хедонист.
2012 година – Унгарскиот претседател Пал Шмит поднесе оставка по афера со докторска дисертација за која се смета дека е плагијат. Претходно, унгарскиот универзитет во Земелваис го поништи докторатот на Шмит за развој на современите Олимписки игри, бидејќи беше утврдено дека поголемиот дел од неговата докторска теза е украден од други автори.
2013 година – Генералното собрание на Обединетите нации усвои историски договор за контрола на трговијата со конвенционално оружје, за кој се расправа повеќе од седум години. 154 земји гласаа за Резолуцијата за контрола на трговијата со оружје во вредност од 70 милијарди долари годишно, Сирија, Северна Кореја и Иран беа против, а 23 беа воздржани, вклучувајќи ги Русија, Кина и Индија. Договорот не може да се наметне, но транспарентноста на процесот на продажба се очекува да ги ограничи нелегалните договори во оваа област на трговија.
2015 година – По повеќе од една деценија преговори, Големите сили и Иран постигнаа рамковен договор за ограничување на нуклеарната програма на Техеран, така што тој не може да доведе до производство на атомско оружје.
2015 година – Во напад на сомалиските екстремисти Ал Шабаб врз универзитет во Гариса, во источна Кенија, загинаа 70 лица, претежно студенти, а околу 80 беа повредени.
2017 година – Кандидатот на владејачката коалиција собрани околу Српската напредна партија, Александар Вучиќ, освои 55,08 проценти од гласовите на претседателските избори и стана нов претседател на Србија.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Кичево1 денД-р Јовановски е новиот градоначалник на град Кичево, човек кој ќе ја врати довербата во заедништвото и меѓуетничкото разбирање
-
Хороскоп1 денХороскоп за вторник (4 ноември)
-
Хроника8 часаД-р Лазаров: Страшна и трагична сообраќајка на Плетвар, внимавајте по патиштата луѓе, две лица загинаа, другите се борат за живот
-
Lifestyle2 денаКако да препознаете вистинско маслиново масло – едноставен трик што секој може да го направи дома
-
Магазин2 денаGalaxy S26, S26+ и S26 Ultra ќе донесат подобри камери и поголеми батерии
-
Хороскоп6 часаХороскоп за среда (5 ноември)
-
Магазин2 денаAmazon инвестира 1,6 милијарди долари во Холандија
-
Кичево18 часаВечерва во НУЦК „Кочо Рацин“ ќе се одржи целовечерен концерт на Ансамблот „Македонија“, бидете дел и уживајте
