На денешен ден
29 декември – На денешен ден
1800.- Роден е американскиот пронаоѓач Чарлс Гудјер, кој во 1839 година го открил процесот на вулканизација на гума. Неговиот изум придонесе за брзиот развој на индустријата за гума, особено производството на автомобилски гуми.
1809.- Роден е Вилијам Еварт Гладстон, четири пати премиер на Велика Британија во периодот од 1868 до 1894 година. Познат по своите политички и општествени реформи, тој се смета за еден од најголемите британски државници. Ги легализирал работничките синдикати во 1871 година и во 1884 година го спроведувал т.н третата парламентарна реформа.
1825 – Францускиот сликар Жак Луј Давид (Жак Луј), основач и главен претставник на класицизмот, член на Конвенцијата и дворски сликар на Наполеон I („Заклетвата на Хорас“, „Крунисувањето на Наполеон“, „Семејството Жерар“, Убиена Мара“, „Лејди Рекамје“).
1835.- Почина Филип Вишњиќ, слеп поет-вистонец, Србин од Босна, кој ги испеал сите значајни настани од Првото српско востание. Во 1815 година, Вук Караџиќ запишал многу свои песни, меѓу кои најпознати се „Почетокот на бунтот на Дахије“ и „Битката на Мисару“.
1876 - Роден е каталонскиот виолончелист и диригент Пабло Касал (Касалс), кој отвори нова ера во свирењето виолончело. Тој ја напушти Шпанија кога Франко дојде на власт и живееше во Франција и Порторико до неговата смрт во 1973 година.
1890.- Американските војници масакрираа повеќе од 200 Индијанци од Сиукс, вклучително и голем број жени и деца, во „Рането колено“ во Јужна Дакота.
1911.- Револуционерното привремено собрание го избра Сун Јат Сен (Јат) за прв претседател на Кина, ставајќи крај на монархијата по повеќе од три милениуми.
1914.- Започна битката кај Сарикамис во Првата светска војна во која многу послаба руска армија ѝ нанесе тежок пораз на отоманската војска, која загуби 77.000 од своите 95.000 војници.
1921.- Роден е Добросав (Добрица) Ќосиќ, кој се смета за еден од најголемите српски писатели од втората половина на 20 век („Поделби“, „Корени“, „Време на смртта“, „Отпадник, „Верник“, Реално и можно“). Тој беше првиот претседател на Сојузна Република Југославија од јуни 1992 до јуни 1993 година, кога беше разрешен на иницијатива на Српската радикална партија. Беше истакнат член на Сојузот на комунистите на Србија до мај 1968 година, кога влезе во конфликт со политиката на СКЈ бидејќи веруваше дека Србите се загрозени во југословенската федерација.
1940.- Германските воздухопловни сили го извршија најтешкиот напад на бомбардирање на Лондон во Втората светска војна, предизвикувајќи го британската престолнина најголемо уништување од „Големиот пожар“ во 1666 година, кога беа уништени четири петтини од градот.
1944.- Советските трупи влегле во Будимпешта за време на Втората светска војна.
1973.- Филипинскиот диктатор Фердинанд Маркос (Маркос) продолжи да владее по завршувањето на неговиот втор претседателски мандат, иако според Уставот не можеше да биде реизбран. Врз основа на вонредната состојба што ја воведе во 1972 година, тој владееше со декрет сè додека не беше соборен од власт во бунтот во 1986 година.
1981.- Умре хрватскиот писател Мирослав Крлежа, една од најзначајните личности во културните и книжевните настани на 20 век во Југославија. Од 1950 година бил раководител на Југословенскиот лексикографски институт и главен уредник на Енциклопедијата на Југославија. Неговото обемно книжевно творештво опфаќа поезија, романи, раскази, драми и есеи („Хрватскиот бог Марс“, „Враќањето на Филип Латиновиќ“, „Господ Глембајеви“, „Во агонија“).
1989.- Чехословачкиот парламент за шеф на државата го избра чешкиот писател Вацлав Хавел, долгогодишен дисидент под комунистичкиот режим, кој помина пет години во затвор како „државен непријател“. Хавел го наследи Густав Хусак, кој поднесе оставка под притисок на јавноста.
1992.- Сојузното собрание и изгласа недоверба на првата влада на СР Југославија и го разреши Милан Паниќ, српски бизнисмен од САД, за премиер. За в.д. Паниќ беше разрешен поради конфликт со српскиот претседател Слободан Милошевиќ во врска со спроведувањето на мировната политика кон поранешните југословенски републики.
1996.- Владата на Гватемала и водачите на герилското движење потпишаа договор со кој официјално заврши последната, а потоа најдолга граѓанска војна во Централна Америка по 36 години.
1999.- Околу 130 луѓе ги загубија животите во невремето кое зафати неколку европски земји.
2001.- Авганистанските и британските војници патролираа за прв пат во Кабул, што беше проба за мировните операции.
2001.- Околу 300 луѓе загинаа, а најмалку 120 се повредени во пожар предизвикан од огномет во трговски центар во Лима, главниот град на Перу.
2004.- Умре Џери Орбах, американски актер кој се прослави со улогите на Бродвеј, во филмовите и во ТВ серијата „Закон и ред“.
2008.- Умре Владислав Лалички, југословенски сценограф и костимограф, сликар чие дело е познато во целиот свет. Лалички беше илустратор на повеќе од 500 книги, сценограф и костимограф за над 200 филмови и 500 театарски претстави, меѓу кои се култните претстави на Ателје 2012 „Драги мој лажго“, „Арсен и стара чипка“, „Кралот Иби“ , „Кафуле, судница, лудница“, „Коса“, „Чудо во Шарган“.
2010 – Владан Батиќ, правник и политичар, претседател на Христијанско-демократската партија на Србија, еден од лидерите на поранешната ДОС, пратеник во повеќе свикувања на српскиот парламент и министер за правда во Владата на Србија (2001 – 2003 година). умрел.
2013 – 18 лица загинаа, а повеќе од 40 се повредени во самоубиствен напад на железничка станица во Волгоград, во јужна Русија, во близина на нестабилниот руски регион Кавказ.
2016.- Американскиот претседател во заминување Барак Обама потпиша указ за воведување нови санкции кон Русија поради мешање во претседателските избори во САД и нареди протерување на 35 руски дипломати.
2020 – Почина модниот дизајнер Пјер Карден, еден од авторите на повоениот „нов изглед“. Тој ја отвори својата модна куќа во 1949 година, создаде футуристички стил, беше основоположник на модата за готова облека и извонреден претприемач.
2022 – Почина Пеле (Едсон Арантес до Насименто), легендарен Бразилец и еден од најдобрите играчи во историјата на фудбалот. – 1958, 1962 и 1970. година.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп2 денаХороскоп за среда (5 ноември)
-
Хроника2 денаД-р Лазаров: Страшна и трагична сообраќајка на Плетвар, внимавајте по патиштата луѓе, две лица загинаа, другите се борат за живот
-
Хороскоп16 часаХороскоп за четврток (6 ноември)
-
Социјални мрежи1 денВнимавајте, се шири „спам“ порака преку „Viber“, не одговарајте на пораката, бидејќи може да бидете измамени
-
Спорт2 денаВо „Лига Ц“, Унгарија, Азербејџан и Андора се противниците на Македонската женска фудбалска репрезентација за квалификациите за светското првенство во Бразил
-
Временска прогноза1 денДо петок стабилно и без дожд, потоа нашиот регион ќе биде зафатен со нов влажен воздушен бран кој ќе услови со нови врнежи од дожд
-
Македонија1 денЛишени од слобода возачи од Битола и Прилеп, управувале возила со скоро 100 км на час повеќе од дозволеното и под дејство на алкохол
-
Здравје и убавина1 денПрескокнување на доручекот на утро не е најдобра работа според експертите, во најмала рака тоа заменете го со чашка вода или парче овошје
