На денешен ден
На денешен ден (14 септември)
1219.- Прогласена е автокефалноста на Српската православна црква, која ја постигна Сава Немањиќ, тогашниот прв српски архиепископ, со седиште во манастирот Žижа, под римскиот (византиски) цар Теодор I Ласкарис и никејскиот патријарх Маноел I Харитопулус. Во 1346 година, цар Душан ја подигнал српската црква на ранг на патријаршија. 1262 година – Кралот Алфонсо од Кастилија го зазеде пристаништето Кадиз на атлантскиот брег, со што заврши пет -вечната окупација на Мавританците на градот.
1321.- Умре Данте Алигиери, најголемиот италијански поет.Во својата работа, тој ја синтетизира средновековната култура и навестува нов дух што ќе се афирмира во ренесансата. Тој исто така беше прозаист, теоретичар на книжевност, филозоф и политичар. Неговата „Божествена комедија“ се смета за едно од најзначајните дела во светската литература.
1812.- Француските трупи под Наполеон Бонапарта влегле во Москва, која била запалена од Русите во повлекување.
1829.- Потпишан е нуклеарен мировен договор со кој се става крај на Руско -турската војна. Врз основа на мирот во Одрин во 1830 година, Србија доби хетишериф за самоуправа и независност на Грција.
1852.- Умре англискиот фелдмаршал Артур Велесли Велингтон.Тој стана познат по победата над Наполеон во 1815 година во Ватерло.
1852 година – Роден е српскиот писател Симо Матавуj, член на Српската кралска академија, еден од најистакнатите претставници на српскиот реализам („Бакоња фр Брне“, „Ускок“, збирки раскази „Од крајбрежниот живот“, „Од море и планини “,„ Белградски приказни “).
1860.- Во Белград умре српскиот принц Милош Обреновиќ, водач на Второто српско востание од 1815 година. Тој освои автономија за Србија во 1830 година, а за себе наследната титула принц. Тој бил соборен во 1839 година, но се вратил на српскиот престол во 1858 година.
1911.- Рускиот премиер Петар Аркадиевич Столипин е смртно ранет во обид за атентат врз театар во Киев. Починал четири дена подоцна.
1927.- Исидора Данкан, позната американска танчерка, која се смета за основач на модерниот балет, умре во Ница кога шамијата што ја носеше околу вратот се заплетка во тркалата на отворениот автомобил што го возеше.
1930.- Национал -социјалистичката партија на Адолф Хитлер стана втората по големина партија во германскиот парламент (Рајхстаг).
1937.- Умре чешкиот државник и филозоф Томаш Гариге Масарик, професор на Универзитетот во Прага. Основач и идеолог на либералната Чешка народна партија (1900-2020), која се бореше за автономија на Чешка во рамките на Австро-Унгарија. Тој беше првиот претседател на Чехословачка од 1918 до 1935 година.
1939.- Хеликоптерот „ВС -300“ на рускиот дизајнер Игор Иванович Сикорски, кој емигрирал во Соединетите држави, го направи својот прв успешен лет.
1959.- Советскиот Луна 2 е првото вселенско летало што слетало на Месечината.
1960.- Во Конго беше извршен воен удар под полковник Josephозеф Мобуту, а премиерот Патрис Лумумба беше ставен во домашен притвор во Леополдвил.
1960.- Состанокот на претставници на земјите производители на нафта во Багдад ја основа Организацијата на земјите извознички на нафта (ОПЕК).
1975.- Во Амстердам, невработен наставник го пресече „Ноќен часовник“, една од најскапоцените слики на Рембрант, со кујнски нож.
1982 – Еден ден по сообраќајна несреќа, почина принцезата Грејс од Монако (Грејс), поранешна американска филмска актерка Грејс Кели, која освои Оскар за улогата во „Провинциски“.
1982.- Во експлозија на бомба во близина на седиштето на Христијанската партија Фаланж во источен Бејрут, загина либанскиот претседател Башир Гемајел и 20 други лица.
1992.- Советот за безбедност на ОН усвои резолуција за зголемување на бројот и проширување на мандатот на меѓународните мировни сили во Босна и Херцеговина (УНПРОФОР).
1996.- Камбоџанскиот крал Нородом Сиханук му даде амнестија на еден од водачите на Црвените Кмери, Јенг Сари, за неговата улога во „полето на смртта“ (1975-78), кога меѓу еден милион и два милиони луѓе беа убиени во Камбоџа.
1996.- Во Босна се одржаа првите општи избори по потпишувањето на Дејтонскиот мировен договор во декември 1995 година. Победија три национални партии, Срби, Хрвати и Муслимани, предводени од нив за време на вооружениот конфликт три и пол години.
2001.- Американскиот Сенат усвои резолуција со која се овластува претседателот Georgeорџ В. Буш да ги „преземе сите потребни и соодветни мерки“ во врска со терористичките напади на 11 септември. Претседателот Буш одобри мобилизација на 50.000 резервисти.
2001.- Ахмад Шах Масуд, легендарниот командант на авганистанските герилци во борбата против Талибанците, почина од повреди во самоубиствен бомбашки напад на 9 септември.
2003.- На референдум во Шведска, граѓаните гласаа против пристапувањето на земјата во Европската монетарна унија, додека Естонија гласаше на референдум за нејзиниот влез во ЕУ истиот ден.
2007.- Со масовното повлекување на депозитите од малата британска банка „Северна Рок“, што беше прв таков случај во таа земја по 150 години, започна големата светска финансиска криза, која траеше со години.
2009.- Хашкиот трибунал ја осуди Флоренс Хартман, поранешна претставничка на главното обвинителство на тој суд, Карла дел Понте, на парична казна од 7.000 евра, за непочитување на судот, за објавување на две доверливи судски одлуки од судењето против Слободан Милошевиќ.
2009.- Холивудскиот актер Патрик Свејзи, најпознат по улогите во „Валкан танц“ и „Дух“, почина на 57 -годишна возраст.
2012 – Десетици илјади муслимани демонстрираа низ Блискиот Исток и Азија против филмот произведен во Соединетите држави, кој се смета за антиисламски. Филмот „Невиноста на муслиманите“ е снимен од непознат автор под псевдонимот Сем Василиј, а протести избија кога делови од филмот беа објавени на Интернет.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Македонија1 денМВР истакна дека пристигнале регистрирани настани, видеа и фотографии во текот на предизборниот молк, три се на територијата од СВР Охрид
-
Хороскоп2 денаХороскоп за недела (2 ноември)
-
Хороскоп16 часаХороскоп за понеделник (3 октомври)
-
Здравје и убавина2 денаТреба да се знае, слебеењето незначи дека треба да гладувате, еве неколку работи околу таа тема
-
Технологија1 ден„Google Maps“ има нова корисна функција
-
Кичево25 минутиД-р Јовановски е новиот градоначалник на град Кичево, човек кој ќе ја врати довербата во заедништвото и меѓуетничкото разбирање
-
Lifestyle7 часаКако да препознаете вистинско маслиново масло – едноставен трик што секој може да го направи дома
-
Магазин7 часаGalaxy S26, S26+ и S26 Ultra ќе донесат подобри камери и поголеми батерии

