На денешен ден
На денешен ден – 26 јуни
1541 година – Во борбата за моќ на шпанските освојувачи, во Лима е убиен освојувачот на Перу и основач на градот Лима (1535) Франциско Пизаро. 1690 година – Во Белград, на Калемегдан, се одржа голем српски народен-црковен собор, на кој беше одлучено да се прифати поканата на австрискиот император Леополд да се борат заедно против Турците, но од територијата на Унгарија.
1810 година – Умре Josephозеф Мишел Монтголфје, француски пронаоѓач кој го изгради првиот загреан воздушен балон со неговиот брат quesак Етјен во 1783 година.
1836 година – Умре францускиот офицер Клод Josephозеф Руже де Лисл. Во 1792 година тој ги напиша зборовите и ја состави француската химна „Марсеј“.
1843 година – Хонг Конг е прогласен за британска кралска колонија, а Хенри Потингер е прв гувернер.
1856 година – почина германскиот филозоф Макс Штирнер, поддржувач и теоретичар на анархизмот. Неговото големо дело „Единствениот и неговиот имот“ (1845) предизвика остри контроверзии и беше забрането за некое време („Историја на реакција“, „Мали писанија“).
1858 година – Британско-кинеската војна заврши со потпишување на мировен договор во Тијанџин. Кина вети дека ќе отвори нови пристаништа за трговија во Европа и ќе го легализира увозот на опиум.
1869 година – Роден е српскиот геолог и палеонтолог со руско потекло Владимир Димитријевиќ Ласкарев, еден од најдобрите познавачи на терцијалното и квартерното. Тој ја истражувал неогената и квартерната и фосилната фауна во Србија.
1867 година – Турското знаме, кое се вееше над градот четири века, беше тргнато од белградската тврдина. Три месеци претходно, Турците му ги предадоа клучевите на Белград на принцот Михаило Обреновиќ, но турското знаме остана на Белградската тврдина покрај српското.
1877 година – Во ослободителната војна на Србија и Црна Гора против Турција (1876-78), Црногорците ја поразија турската војска кај Спуж, предводена од командантот на Скадар, Сулејман Паша.
1881 година – Српскиот принц Милан Обреновиќ склучи „Тајна конвенција“ со Австро-Унгарија, со која се обврза Србија да престане да агитира во Босна и Херцеговина и да не склучува каков било меѓународен договор спротивен на интересите на Виена. За возврат, тој доби поддршка во прогласувањето на кралството и независноста на Српската православна црква од Цариградската патријаршија.
1892 година – Роден е американскиот писател Перл Бак, кој го опишува животот во Кина во своите романи, каде што израснала како ќерка на мисионер („Pavенски павилјон“, „Добра земја“, „Исток-запад“). Таа доби Нобелова награда за литература во 1938 година.
1898 година – Роден е германскиот дизајнер на авиони и индустријалец Вилхелм Месершмит, правејќи го првиот авион во светот со брзина на лет од 1.000 километри на час (1941).
1905 година – почина српскиот писател Јанко Веселиновиќ, автор на романот „Хајдук Станко“ со теми од Првото српско востание и раскази и романи за руралниот живот („Слики од руралниот живот“, „Селјанка“). 1906 година – Во францускиот град Ле Ман се одржа првото гран при на автомобилите.
1917 година – Во Солун беа застрелани генералот полковник на српската армија Драгутин Димитријевиќ Апис и мајорите Lубо Вуловиќ и Раде Малобабиќ, кои воениот суд ги осуди на смрт за наводно планирање на атентатот врз регентот Александар Караѓорѓевиќ.
1941 година – Финска се приклучи на Германија во Втората светска војна и му објави војна на СССР, во која учествува три години.
1945 година – Претставници на 50 земји, вклучително и Југославија, ја потпишаа Повелбата на ООН во Сан Франциско, која стапува на сила на 24 октомври.
1960 година – Поранешна француска колонија, Мадагаскар, се стекна со независност како Република Малагашка.Британскиот протекторат Сомалиленд стана независна држава и се обедини со италијанска Сомалија на 1 јули.
1970 година – Александар Дубчек, водач на Чехословачкото движење за реформи („Прашка пролет“), беше протеран од Комунистичката партија на Чехословачка.
1977. година – Африканската држава Djибути се стекна со независност по 117 години француско владеење.
1977. година – Американскиот пејач Елвис Присли го одржа својот последен концерт во Индијанаполис. Тој почина два месеци подоцна.
1992 година – За време на босанската војна, генералниот секретар на ООН, Бутрос-Гали, ги повика босанските Срби да ја прекинат офанзивата кон Сараево во рок од 48 часа, а босанските муслимани да го деблокираат аеродромот во Сараево.
2000 година – Научниците од 18 земји декодираат 85 проценти од човечкиот геном, започнувајќи нова ера во медицината за луѓе. Во научните кругови низ светот е проценето дека дешифрирањето на човечкиот геном претставува најголемо откритие во историјата на човештвото.
2001 година – Претставници на седум балкански земји (СРЈ, БиХ, Албанија, Бугарија, Хрватска, Македонија и Романија) потпишаа Меморандум за разбирање за слободна трговија во рамките на Пактот за стабилност за Југоисточна Европа. БиХ, СРЈ и Хрватска потпишаа договор со кој се ветија дека ќе го решат проблемот со 1,2 милиони бегалци и раселени лица за време на војните во поранешна СФРЈ (1991-95).
2004 година – По пауза од 14 години, првиот воз од Белград пристигна во хрватскиот град Сплит.
2006 година – Српскиот претседател Борис Тадиќ беше во прва официјална посета на независна Црна Гора, каде што беше пречекан од црногорскиот претседател Филип Вујановиќ со највисоки државни почести.
2008 година – Врховниот суд на Америка донесе одлука дека американските граѓани можат да поседуваат и да користат огнено оружје, особено во случај на самоодбрана.
2012 година – Советот на министри на ЕУ донесе одлука да го одобри почетокот на преговорите за членство на Црна Гора во унијата.
2012 година – Поделбата на Високиот суд за воени злосторства осуди четиринаесет припадници на поранешната ЈНА и паравоената формација Душан Силни на вкупно 128 години затвор за убиството на 70 хрватски цивили во селото Ловас во Хрватска во 1991 година.
2013 година – По објавувањето на резултатите од парламентарните избори во Албанија, конзервативниот премиер Сали Бериша призна изборен пораз од социјалистите предводен од Еди Рама.
2015 година – Во напад на исламски екстремисти во Тунис загинаа 37 лица, вклучително и странски туристи Во самоубиствен бомбашки напад врз шиитска џамија во Кувајт загинаа 25 лица, а 200 се повредени.
2016 година – Ватерполо репрезентацијата на Србија ја освои четвртата последователна титула во Светската лига, односно својот десетти златен медал на овој турнир.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Кичево2 денаД-р Јовановски е новиот градоначалник на град Кичево, човек кој ќе ја врати довербата во заедништвото и меѓуетничкото разбирање
-
Хороскоп1 денХороскоп за вторник (4 ноември)
-
Хроника8 часаД-р Лазаров: Страшна и трагична сообраќајка на Плетвар, внимавајте по патиштата луѓе, две лица загинаа, другите се борат за живот
-
Lifestyle2 денаКако да препознаете вистинско маслиново масло – едноставен трик што секој може да го направи дома
-
Магазин2 денаGalaxy S26, S26+ и S26 Ultra ќе донесат подобри камери и поголеми батерии
-
Хороскоп7 часаХороскоп за среда (5 ноември)
-
Магазин2 денаAmazon инвестира 1,6 милијарди долари во Холандија
-
Кичево19 часаВечерва во НУЦК „Кочо Рацин“ ќе се одржи целовечерен концерт на Ансамблот „Македонија“, бидете дел и уживајте
