Лекарите предвидуваат дека бројот на нови случаи на деменција во САД ќе се удвои до 2060 година, што значи дека 42 отсто, или 2 од 5 Американци постари од 55 години, би можеле да имаат некоја форма на болеста.

Иако постојат многу начини за заштита на когнитивното здравје засновани на наука, како што се решавање загатки, вежбање и здрава исхрана, исто толку е важно да се знае што не треба да се прави. На пример, избегнувањето на одредена храна може да го намали ризикот од развој на деменција.

Храна која треба да се избегнува

1. Преработено месо
Преработеното месо како салама, колбаси и сланина е познато по висока содржина на натриум и транс-масти, штетни за кардиоваскуларното здравје. Истражување од јануари 2025 година, објавено во Neurology, покажува дека оваа храна го зголемува ризикот од деменција. Анализирајќи здравствени податоци на 133.771 луѓе над 40 години, истражувачите откриле дека консумирањето повеќе од четвртина порција црвено месо дневно го зголемува ризикот за 13%.

2. Ултра-обработена храна
Ултра-обработената храна содржи додадени шеќери, конзерванси, и хемиски адитиви. Според студија од 2022 година, објавена во JAMA Neurology, луѓето кои добиваат повеќе од 20% од дневниот внес на калории од оваа храна имаат 25% побрзо когнитивно опаѓање.

3. Зачинета храна
Според студија од 2019 година, објавена во Nutrients, внесот на зачинета храна е поврзан со побрзо когнитивно опаѓање. Луѓето кои консумирале повеќе од 50 грама чили пиперки дневно имале речиси двојно поголем ризик од пад на когнитивните способности.

4. Алкохол
Истражување од 2023 година во JAMA Network Open покажува дека умереното консумирање алкохол (една пијачка дневно) го намалува ризикот од деменција за 21%. Но, луѓето кои пијат три или повеќе пијалаци дневно го зголемуваат овој ризик за 8%.

5. Вештачки засладени пијалоци
Студија од 2017 година покажа дека консумирањето најмалку еден вештачки засладен пијалок дневно го тројно зголемува ризикот од деменција.

6. Додадени шеќери
Прекумерниот шеќер може да предизвика отпорност на инсулин, што е поврзано со пад на когнитивната функција. Студија од 2021 година, објавена во Journal of Prevention of Alzheimer’s Disease, покажува дека луѓето кои пијат еден до седум пијалаци со шеќер неделно имаат значително поголем ризик од деменција.

Препораки за здрава исхрана

За намалување на ризикот од деменција, нутриционистот Ерин Палински-Вејд препорачува:

• Свежо овошје и зеленчук
• Цели житарки
• Мешунки
• Јаткасти плодови и семиња
• Масни риби како лосос и скуша

Исхраната богата со растителни влакна, здрави масти и антиоксиданси може да го заштити мозокот од оксидативен стрес и воспаление – главни причини за деменција.

Извор: N1Info

Како храната богата со мелатонин влијае на квалитетот на сонот?

Проблемите со спиењето се вообичаени, но кога се продолжени, тие можат значително да влијаат врз здравјето.

Мелатонинот е хормон кој ги регулира циклусите на спиење. Неговото ниво природно расте навечер и опаѓа наутро. Освен како додаток во исхраната, овој хормон може да се најде и во одредени намирници.

Диететичарката Клер Торнтон-Вуд објаснува дека консумирањето храна богата со мелатонин може да го зголеми неговото ниво во организмот и да го подобри сонот.

Истражувањата потврдуваат дека оваа храна го поддржува деноноќниот ритам. „Мелатонинот се врзува за рецепторите во мозокот, регулирајќи го телесниот часовник и го подобрува квалитетот на спиењето“, вели нутриционистот Ријанон Ламберт.

Научни докази за ефектите на мелатонинот

Кинески истражувања покажуваат дека мелатонинот ја зголемува ефикасноста на спиењето, додека руски студии го поврзуваат неговото секојдневно внесување со подобар сон и пониски нивоа на депресија, пренесува Би-Би-Си.

Професорот Глин Хауатсон го испитувал влијанието на сокот од вишна врз спиењето, поради неговата висока содржина на мелатонин. Според него, „вишната помага“, но предупредува на високата содржина на шеќер. Од друга страна, кивито, кое содржи мелатонин и серотонин, има уште поцврсти докази за подобрување на сонот.

„Јадењето две киви еден час пред спиење значително го подобрува квалитетот на сонот“, додава Ламберт.

Храна богата со мелатонин

Природни извори на мелатонин вклучуваат:

• Јаткасти плодови и семки
• Млеко и јајца
• Печурки
• Леб од цели зрна
• Тофу и чедар сирење

„Овие намирници, консумирани пред спиење, можат да го зголемат нивото на мелатонин, што може да го скрати времето за заспивање или да го подобри квалитетот на сонот,“ вели Ламберт.

Една чаша млеко пред спиење е особено корисна, бидејќи содржи триптофан – аминокиселина која се претвора во серотонин и мелатонин. Темното чоколадо и овесната каша, исто така, се добар избор за вечерни ужинки.

Совети за подобар сон

• Консумирајте храна богата со мелатонин еден до два часа пред спиење.
• Суровата или минимално преработена храна содржи повеќе мелатонин.
• За посериозни проблеми со спиењето, консултирајте се со доктор, бидејќи квалитетниот сон е основа за добро здравје.

Извор: B92

Гренланд, автономна територија на Данска, се наоѓа во центарот на вниманието поради своите значителни резерви на ретки метали, кои се од суштинско значење за електрониката и зелените технологии. Овие ресурси ја прават територијата стратешки важна, особено во контекст на глобалната транзиција кон обновливи извори на енергија.

Гренланд: Потенцијален лидер во ретките метали

Според Американскиот геолошки институт (USGS), Гренланд располага со резерви на ретки земјени елементи од 1,5 милиони тони, што го позиционира осми на светската листа. Ова е блиску до резервите на САД, проценети на 1,8 милиони тони.

Иако Гренланд има голем потенцијал, во 2023 година немаше активна експлоатација на овие ресурси. Првичните иницијативи за развој на рударството, вклучувајќи кинески инвестиции, беа запрени поради еколошки загрижености и несогласувања на локално ниво.

Контроверзии околу рудникот Кванефелд

Рудникот Кванефелд, близу градот Нарсак, беше клучна точка на дебати. Покрај ретките метали, таму има и радиоактивен ураниум, што предизвика стравови од потенцијална радиоактивна контаминација. По изборите во 2021 година, гренландските власти воведоа забрана за ископ на ураниум и ги суспендираа проектите за екстракција на ретки метали, наведувајќи ги еколошките ризици како главна причина.

Глобалниот контекст

Кина доминира во светската индустрија на ретки земјени елементи, со резерви од 44 милиони тони, што претставува 40% од познатите глобални резерви, според податоците на Statista. Гренланд, со својот неискористен потенцијал, би можел да стане значаен играч во иднината, но само доколку се изнајдат решенија за еколошките и политичките предизвици.

Со оглед на геополитичката важност и глобалниот интерес за ретките метали, Гренланд останува стратегиски значајна територија, особено за земји како САД, кои се во потрага по алтернативни извори за намалување на зависноста од Кина.

Извор: Statista