На денешен ден
Рубрика: На денешен ден – 28 март
1749.- Роден е францускиот астроном, математичар и физичар Пјер Симон Лаплас (Пјер, Лаплас). Се истакнал со дела од областа на небесната механика, а својата позната хипотеза за потеклото на Сончевиот систем, позната како теоријата Кант-Лаплас, ја објавил во 1796 година.
1776.- Во Москва е основан Бољшој театарот, голем оперски и балетски театар по моделот на Санкт Петербург, каде што се изведувале оперски претстави од четириесеттите години на 18 век.
1800 – Ирскиот парламент го усвои Актот за сојуз на Ирска со Англија.
1811.- Умре српскиот просветител, писател, филозоф и педагог Доситеј Обрадовиќ, првиот српски министер за образование (1811), една од најзначајните и највлијателните личности во Србија на крајот на 18 и почетокот на 19 век. Со своите дела ги проповедал и бранел европските граѓански идеи засновани на современите рационалистички и просветлени филозофски насоки („Живот и поврзаност“, „Басни“, „Христоност“, „Собори на здравиот разум“, „Собрание“).
1868.- Роден е рускиот писател Максим Горки, кој се смета за основоположник на социјалистичкиот реализам во руската литература. Тој одигра значајна улога во политичкиот и културниот живот на Советска Русија и во 1934 година стана првиот претседател на Советскиот Сојуз на писатели. Починал во 1936 година („Макар Чудра“, „Мати“, „На дну“).
1881.- Во Виена е потпишана „Железничка конвенција“ за изградба на железницата Белград-Ниш. Железничката пруга долга 243,5 километри била изградена во 1884 година, а со финансиска помош на странски конзорциуми, до 1890 година во Србија биле изградени 1.060 километри пруга до австроунгарската, бугарската и турската граница.
1930.- Двата најголеми турски града, Константинопол и Ангора, добија нови имиња – Истанбул и Анкара.
1939.- Републиканската армија го предала Мадрид на силите на генералот Франко, со што завршила Шпанската граѓанска војна. На 1 април генералот Франко го објави крајот на војната која траеше 986 дена и однесе над милион човечки животи.
1941.- Во Втората светска војна, британските поморски сили и нанесоа големи загуби на италијанската морнарица во битката кај Кејп Матапан.
1941.- Во почетокот на депресијата предизвикана од Втората светска војна, англиската писателка Вирџинија Вулф изврши самоубиство. Авторката на романите „Патување до светилникот“ и „Госпоѓа Даловеј“ се смета за една од најзначајните англиски романсиерки на 20 век.
1942.- Британците со ненадеен напад на морнарицата, авијацијата и копнените сили го уништија француското пристаниште Сен Назер, каде што беа закотвени германските воени бродови.
1943.- Во Беверли Хилс, Калифорнија, умре рускиот композитор и пијанист Сергеј Рахмањинов, автор на познатите концерти за пијано и „Рапсодии на тема од Паганини“. Роден е во Русија на 1 април 1873 година, а емигрирал во САД во 1918 година.
1945.- САД ја признаа владата на Демократска Федеративна Југославија.
1969.- Умре американскиот генерал и државник Двајт Дејвид Ајзенхауер, врховен командант на сојузничките сили во Втората светска војна во Европа, командант на НАТО 1950-52 година. и претседател на САД 1953-61.
1970.- Најмалку 1.100 луѓе загинаа во земјотрес што го уништи турскиот град Гедиз и околните села во западна Анадолија.
1973.- Американскиот актер Марлон Брандо одби да го прифати Оскар за неговата главна улога во филмот „Кум“ и ја испрати индиската актерка Сакин Литлфедер на церемонијата на доделување за да ги опише страдањата на американските Индијанци.
1985.- Умре францускиот сликар од руско-еврејско потекло Марк Шагал, кој и покрај сите уметнички форми и експерименти што го одбележаа 20 век, успеа да изгради оригинален индивидуален ликовен израз („Виолинистот“, „Свршеница“). Тој ги илустрираше басните на Ла Фонтен, Гогољовите „Мртви души“, Библијата, го наслика трезорот на Париската опера, синагогата во Ерусалим, зградата на ОН и направи витражи во катедралата во Мец.
1989.- Во Белград беа објавени измените на Уставот на Србија, со кои на покраините им беше одземена можноста да стават вето на уставните промени во Србија и дел од нивните законодавни, административни и судски функции. Ревизијата на Уставот на Републиката беше придружена со масовни демонстрации на Албанците во Косово. Во судирите со полицијата загинаа 22 демонстранти и двајца полицајци.
1994.- Умре францускиот драматург Ежен Јонеско од романско потекло, творец на „антитеатарот“ и еден од најважните автори на „театарот на апсурдот“ („Ќелавата пејачка“, „Жак или потчинување“).
2002.- Умре познатиот холивудски режисер и сценарист Били Вајлдер, добитник на шест Оскари од 20 номинации.
2003.- На Фрушка Гора (Војводина) беше пронајдено телото на поранешниот претседател на Претседателството на Србија, Иван Стамболиќ (киднапиран на крајот на август 2000 година). Стамболиќ беше убиен од припадници на Единицата за специјални операции (ЕСО) на МУП на Србија, кои беа осудени на максимална затворска казна.
2003 – Од островот Танегашима, Јапонија ги лансираше своите први шпионски сателити во вселената, што ќе и даде независност на земјата во собирањето податоци, вклучително и движењата на севернокорејската војска. Јапонија претходно се потпираше на американското разузнавање.
2004.- Умре познатиот британски актер, сценарист, писател, режисер и продуцент Питер (Питер) Јустинов, кој најголемиот успех го постигна играјќи во филмовите „Quo Vadis“, „Ние не сме ангели“. Доби Оскар за епизодната улога во филмовите „Спартак“ и „Топкапи“.
2005.- Над 1.000 луѓе загинаа во силен земјотрес што го погоди западниот брег на индонезискиот остров Суматра.
2006.- Умре Александар Саша Ненадовиќ, новинар, главен уредник и дописник на Политика од САД и Велика Британија. Помина повеќе од половина век во новинарството, беше специјален известувач од многу земји и соработник на НИН, Борба, Наше борба, Данас и Република. Тој беше еден од основачите на новинската агенција Бета и Форумот за меѓународни односи при Европското движење во Србија.
2009.- Умре познатиот филмски критичар, теоретичар и историчар Ранко Мунитиќ. Тој беше и филмски сценарист, публицист и еден од најдобрите познавачи на стрипот и анимацијата во поранешна Југославија. Автор е на голем број книги и публикации, меѓу кои „Филмски непријатели“ и „Филмски пријатели“, „Половина век филмска анимација во Србија“, „За анимација“, „За документарен филм“.
2013.- Поглаварот на Римокатоличката црква, папата Франциско, на Велики четврток пред Велигден, им ги изми нозете на затворениците – малолетници во Рим, како што тоа го правеше во Аргентина пред неколку години. На церемонијата во затворот Казал дел Мармо присуствуваа и две малолетни лица, што претставува прво папско одбележување на Велики четврток со учество на жени.
2017 – Сенатот на САД го ратификуваше протоколот за пристапување на Црна Гора во НАТО.
На денешен ден
Светот на денешен ден (8 ноември)
1520 – По наредба на данскиот крал Кристијан II, во „Стокхолмската крвава бања“ биле убиени повеќе од 80 шведски свештеници и благородници. Настанот предизвикал востание под водство на Густав Васа, кое во 1521 година ја ослободило Шведска од данската власт.
1620 – Во близина на Прага се одржала битката кај Бела Гора – првата голема битка од Триесетгодишната војна.
1805 – Диздарот на Смедерево, Мухарем Гуша Бошњак, му ги предал клучевите од градот на Караѓорѓе, со што Смедерево станало еден од првите градови ослободени во Првото српско востание.
1858 – По победата кај Грахово, Црна Гора добила меѓународно признати граници со Отоманската империја, гарантирани од Русија, Австрија, Франција и Прусија.
1889 – Монтана станала 41-та држава на Соединетите Американски Држави.
1895 – Германскиот физичар Вилхелм Конрад Рентген ги открил рендгенските зраци, по кои и се наречени. Во 1901 година ја добил првата Нобелова награда за физика.
1917 – Основан е Советот на народни комесари – новата влада на Советска Русија со Ленин на чело. Лев Троцки станал комесар за надворешни работи, а Сталин – за националности.
1923 – Осуетен е неуспешниот „Пуч во пивницата“ во Минхен, предводен од Адолф Хитлер и генерал Ерих Лудендорф. Хитлер бил уапсен и осуден на пет години затвор, каде ја напишал својата книга „Мојата борба“ (Mein Kampf).
1931 – Во Кралството Југославија се одржале парламентарни избори, на кои излегле над 2,3 милиони гласачи.
1937 – Во Минхен бил прикажан нацистичкиот пропаганден филм „Вечниот Евреин“.
1941 – Основана е Комунистичката партија на Албанија.
1942 – Сојузничките сили под команда на генерал Двајт Ајзенхауер започнале со искрцување во Северна Африка. Операцијата завршила во мај 1943 година со победа на сојузниците.
1944 – Во текот на Народноослободителната војна биле ослободени Штип, Неготино и Струга.
1959 – Обединетата Арапска Република и Судан потпишале договор за користење на реката Нил.
1960 – Џон Ф. Кенеди го победил Ричард Никсон на претседателските избори во САД, станувајќи најмладиот избран претседател во американската историја.
1971 – Издаден е четвртиот студиски албум на „Лед Цепелин“, кој го содржи легендарниот хит „Stairway to Heaven“.
1977 – Грчкиот археолог Манолис Андроникос ја открил гробницата на Филип II Македонски во Вергина.
1989 – Даглас Вајлдер е избран за гувернер на Вирџинија – првиот Афроамериканец на таа функција во историјата на САД. Истовремено, Дејвид Динкинс станал прв црн градоначалник на Њујорк.
1991 – Југословенската морнарица воспоставила поморска блокада на Хрватска.
1992 – Започнала Митровданската офанзива – една од најжестоките битки во војната во Босна и Херцеговина, во реонот на Невесиње.
1995 – Република Македонија станала 38-ма членка на Советот на Европа.
1998 – Суд во Бангладеш изрекол смртни казни за 15 поранешни офицери, обвинети за убиството на претседателот Шеик Муџибур Рахман во 1975 година.
2001 – Припадниците на српската единица „Црвени беретки“ започнале бунт во Кула, кој завршил по десет дена со преговори со владата.
Истиот ден, францускиот Сенат усвоил закон за ограничена автономија на Корзика.
2002 – Советот за безбедност на ОН ја усвоил Резолуцијата 1441, со која се бара разоружување на Ирак.
2006 – Прогласен е новиот Устав на Република Србија, со кој Косово е дефинирано како составен дел на државата.
2010 – Европската Унија ги укина визите за граѓаните на Босна и Херцеговина и Албанија.
2016 – Доналд Џ. Трамп е избран за претседател на САД, по победата над Хилари Клинтон
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
-
Кичево2 денаОВР Кичево лиши од слобода жител на струшко, кај с.Другово „летал“ со 107 км/ч, на место каде дозволено е 50 км/ч максимална брзина
-
Хороскоп1 денХороскоп за четврток (13 ноември)
-
Временска прогноза21 часПопоски: Следната седмица ќе имаме чести и обилни врнежи од дожд проследени со повремено силен јужен ветер
-
Хороскоп7 часаХороскоп за петок (14 ноември)
-
Македонија2 денаНов случај на сообраќајна несреќа помеѓу тмв и електричен тротинет во Битола, констатирани биле тешки телесни повреди
-
Магазин2 денаВашиот WhatsApp станува неосвоив – новата функција целосно ги блокира непознатите контакти
-
Здравје и убавина2 денаНаправете дома природен „Витамин Ц“ напиток
-
Lifestyle18 часаКолку кафе пиете дневно? Медицината вели дека ова се безбедни количини.
