На денешен ден

Рубрика: На денешен ден – 28 март

Објавено пред

3 години

на

март 28, 2023

Од

Порта.мк

1749.- Роден е францускиот астроном, математичар и физичар Пјер Симон Лаплас (Пјер, Лаплас). Се истакнал со дела од областа на небесната механика, а својата позната хипотеза за потеклото на Сончевиот систем, позната како теоријата Кант-Лаплас, ја објавил во 1796 година.

1776.- Во Москва е основан Бољшој театарот, голем оперски и балетски театар по моделот на Санкт Петербург, каде што се изведувале оперски претстави од четириесеттите години на 18 век.

1800 – Ирскиот парламент го усвои Актот за сојуз на Ирска со Англија.

1811.- Умре српскиот просветител, писател, филозоф и педагог Доситеј Обрадовиќ, првиот српски министер за образование (1811), една од најзначајните и највлијателните личности во Србија на крајот на 18 и почетокот на 19 век. Со своите дела ги проповедал и бранел европските граѓански идеи засновани на современите рационалистички и просветлени филозофски насоки („Живот и поврзаност“, „Басни“, „Христоност“, „Собори на здравиот разум“, „Собрание“).

1868.- Роден е рускиот писател Максим Горки, кој се смета за основоположник на социјалистичкиот реализам во руската литература. Тој одигра значајна улога во политичкиот и културниот живот на Советска Русија и во 1934 година стана првиот претседател на Советскиот Сојуз на писатели. Починал во 1936 година („Макар Чудра“, „Мати“, „На дну“).

1881.- Во Виена е потпишана „Железничка конвенција“ за изградба на железницата Белград-Ниш. Железничката пруга долга 243,5 километри била изградена во 1884 година, а со финансиска помош на странски конзорциуми, до 1890 година во Србија биле изградени 1.060 километри пруга до австроунгарската, бугарската и турската граница.

1930.- Двата најголеми турски града, Константинопол и Ангора, добија нови имиња – Истанбул и Анкара.

1939.- Републиканската армија го предала Мадрид на силите на генералот Франко, со што завршила Шпанската граѓанска војна. На 1 април генералот Франко го објави крајот на војната која траеше 986 дена и однесе над милион човечки животи.

1941.- Во Втората светска војна, британските поморски сили и нанесоа големи загуби на италијанската морнарица во битката кај Кејп Матапан.

1941.- Во почетокот на депресијата предизвикана од Втората светска војна, англиската писателка Вирџинија Вулф изврши самоубиство. Авторката на романите „Патување до светилникот“ и „Госпоѓа Даловеј“ се смета за една од најзначајните англиски романсиерки на 20 век.

1942.- Британците со ненадеен напад на морнарицата, авијацијата и копнените сили го уништија француското пристаниште Сен Назер, каде што беа закотвени германските воени бродови.

1943.- Во Беверли Хилс, Калифорнија, умре рускиот композитор и пијанист Сергеј Рахмањинов, автор на познатите концерти за пијано и „Рапсодии на тема од Паганини“. Роден е во Русија на 1 април 1873 година, а емигрирал во САД во 1918 година.

1945.- САД ја признаа владата на Демократска Федеративна Југославија.

1969.- Умре американскиот генерал и државник Двајт Дејвид Ајзенхауер, врховен командант на сојузничките сили во Втората светска војна во Европа, командант на НАТО 1950-52 година. и претседател на САД 1953-61.

1970.- Најмалку 1.100 луѓе загинаа во земјотрес што го уништи турскиот град Гедиз и околните села во западна Анадолија.

1973.- Американскиот актер Марлон Брандо одби да го прифати Оскар за неговата главна улога во филмот „Кум“ и ја испрати индиската актерка Сакин Литлфедер на церемонијата на доделување за да ги опише страдањата на американските Индијанци.

1985.- Умре францускиот сликар од руско-еврејско потекло Марк Шагал, кој и покрај сите уметнички форми и експерименти што го одбележаа 20 век, успеа да изгради оригинален индивидуален ликовен израз („Виолинистот“, „Свршеница“). Тој ги илустрираше басните на Ла Фонтен, Гогољовите „Мртви души“, Библијата, го наслика трезорот на Париската опера, синагогата во Ерусалим, зградата на ОН и направи витражи во катедралата во Мец.

1989.- Во Белград беа објавени измените на Уставот на Србија, со кои на покраините им беше одземена можноста да стават вето на уставните промени во Србија и дел од нивните законодавни, административни и судски функции. Ревизијата на Уставот на Републиката беше придружена со масовни демонстрации на Албанците во Косово. Во судирите со полицијата загинаа 22 демонстранти и двајца полицајци.

1994.- Умре францускиот драматург Ежен Јонеско од романско потекло, творец на „антитеатарот“ и еден од најважните автори на „театарот на апсурдот“ („Ќелавата пејачка“, „Жак или потчинување“).

2002.- Умре познатиот холивудски режисер и сценарист Били Вајлдер, добитник на шест Оскари од 20 номинации.

2003.- На Фрушка Гора (Војводина) беше пронајдено телото на поранешниот претседател на Претседателството на Србија, Иван Стамболиќ (киднапиран на крајот на август 2000 година). Стамболиќ беше убиен од припадници на Единицата за специјални операции (ЕСО) на МУП на Србија, кои беа осудени на максимална затворска казна.

2003 – Од островот Танегашима, Јапонија ги лансираше своите први шпионски сателити во вселената, што ќе и даде независност на земјата во собирањето податоци, вклучително и движењата на севернокорејската војска. Јапонија претходно се потпираше на американското разузнавање.

2004.- Умре познатиот британски актер, сценарист, писател, режисер и продуцент Питер (Питер) Јустинов, кој најголемиот успех го постигна играјќи во филмовите „Quo Vadis“, „Ние не сме ангели“. Доби Оскар за епизодната улога во филмовите „Спартак“ и „Топкапи“.

2005.- Над 1.000 луѓе загинаа во силен земјотрес што го погоди западниот брег на индонезискиот остров Суматра.

2006.- Умре Александар Саша Ненадовиќ, новинар, главен уредник и дописник на Политика од САД и Велика Британија. Помина повеќе од половина век во новинарството, беше специјален известувач од многу земји и соработник на НИН, Борба, Наше борба, Данас и Република. Тој беше еден од основачите на новинската агенција Бета и Форумот за меѓународни односи при Европското движење во Србија.

2009.- Умре познатиот филмски критичар, теоретичар и историчар Ранко Мунитиќ. Тој беше и филмски сценарист, публицист и еден од најдобрите познавачи на стрипот и анимацијата во поранешна Југославија. Автор е на голем број книги и публикации, меѓу кои „Филмски непријатели“ и „Филмски пријатели“, „Половина век филмска анимација во Србија“, „За анимација“, „За документарен филм“.

2013.- Поглаварот на Римокатоличката црква, папата Франциско, на Велики четврток пред Велигден, им ги изми нозете на затворениците – малолетници во Рим, како што тоа го правеше во Аргентина пред неколку години. На церемонијата во затворот Казал дел Мармо присуствуваа и две малолетни лица, што претставува прво папско одбележување на Велики четврток со учество на жени.

2017 – Сенатот на САД го ратификуваше протоколот за пристапување на Црна Гора во НАТО.

Тагови:28 март Porta.mk На денешен ден

Следно

Рубрика: На денешен ден – 5 април

Не пропуштај

Светот на денешен ден – 25 март

На денешен ден

Времеплов: На денешен ден (10 септември)

Објавено пред

1 месец

на

септември 10, 2025

Од

Порта.мк

ФОТО: Unsplash.com

На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:

Војни и мировни договори

1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).

Политика и атентати

1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.

Култура и личности

1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.

Несреќи и катастрофи

1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.

Прочитај повеќе...

На денешен ден

Времеплов: На денешен ден – 2 септември

Објавено пред

2 месеци

на

септември 2, 2025

Од

Порта.мк

ФОТО: Unsplash.com

На денешен ден 2 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:

🛡️ Воени битки и борби

31 п.н.е. – Битката кај Актиум: Октавијан ја победил флотата на Марко Антониј и Клеопатра.
1807 – Британската морнарица го бомбардирала Копенхаген за да спречи Наполеон да ја користи данската флота.
1866 – Бунт на Крит против Турците; прогласено укинување на турска власт и обединување со Грција.
1898 – Битката кај Омдурман: англо-египетските трупи ја поразиле махдистичката војска, Британците го зазеле Судан.

📜 Договори, мировни спогодби и политички одлуки

1666 – Големиот пожар во Лондон (четиридневен, уништена и катедралата „Свети Павле“).
1752 – Британија и колониите го замениле јулијанскиот календар со грегоријанскиот.
1829 – Адријанополски договор: Србија ги добива шесте нахии, Грција добива автономија.
1872 – Петти конгрес на Првата интернационала во Хаг, седиштето префрлено во САД.
1945 – Прогласена Демократска Република Виетнам (Хо Ши Мин претседател).
1945 – Јапонија потпишува капитулација на палубата на „Мисури“, завршува Втората светска војна.
1996 – Мировен договор меѓу Филипини и муслимански бунтовници (крај на 24-годишна војна).
1996 – Формирана коалицијата „Заедно“ во Србија (СПО, ДС и ГСС).
2012 – Избори во Ангола, MPLA освојува 74% од гласовите.

✈️ Откритија, истражувања и летови

1930 – Француски пилоти го извршиле првиот директен лет Европа–САД со авионот „Прашалник“.

✊ Протести и демонстрации

1989 – Во Кејптаун, полицијата уапсила повеќе од 400 демонстранти против апартхејдот.
2017 – 60.000 Рохинџа избегале во Бангладеш поради конфликт во северозападен Мјанмар.

⚰️ Смртни случаи на познати личности

1838 – Родена кралицата Лилиуокалани од Хаваи (последна владетелка).
1910 – Почина францускиот сликар Анри Русо.
1937 – Почина Пјер де Кубертен, основач на модерните Олимписки игри.
1973 – Почина Џ. Р. Р. Толкин, автор на „Господар на прстените“ и „Хобитот“.
2001 – Почина Кристијан Барнард, хирург кој ја изврши првата трансплантација на срце.
2006 – Почина поетот Ѓерѓ Фалуди.
2007 – Почина пејачот Сафет Исовиќ, мајстор на севдалинка.
2013 – Почина Фредерик Пол, писател на научна фантастика.
2014 – Убиен американскиот новинар Стивен Сотлоф од ИСИС.
2021 – Почина Микис Теодоракис, грчки композитор („Зорба Гркот“, „З“).

Прочитај повеќе...

На денешен ден

Времеплов: На денешен ден – 1 септември

Објавено пред

2 месеци

на

септември 1, 2025

Од

Порта.мк

ФОТО: Unsplash.com

На денешен ден 1 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:

🕊️ Смрт и загуби

1159 – Починал папата Адријан IV, единствениот Англичанец избран за папа.
1953 – Загинал францускиот виолинист Жак Тибо во авионска несреќа.
1967 – Починал рускиот писател Иља Еренбург.
1982 – Починал Владислав Гомолка, поранешен лидер на Полска.
2012 – Починал Хал Дејвид, автор на многу познати песни.

⚔️ Војни и конфликти

1531 – Војна во Швајцарија помеѓу Цирих и католичките кантони (Битка кај Капела).
1916 – Бугарија ѝ објавила војна на Романија во Првата светска војна.
1939 – Германија ја нападнала Полска – почеток на Втората светска војна.
1983 – Советски борбен авион соборил јужнокорејски „Боинг 747“.
1993 – Пропаднале преговорите во Женева за војната во БиХ.
1999 – УНХЦР објавил масовни бегалски движења по конфликтот во Косово.
2004 – Заложничка криза во училиштето во Беслан, Русија.
2010 – Обама објавил крај на борбената мисија на САД во Ирак.

🌍 Политички и државни настани

1928 – Албанија прогласена за кралство со Зогу I.
1945 – Усвоен закон за административна поделба на Србија (Војводина и Косово-Метохија).
1961 – Прва конференција на неврзаните во Белград.
1969 – Гадафи го соборил кралот Идрис I во Либија и прогласил република.
1974 – Анастасио Сомоза избран за претседател на Никарагва.
2000 – ДОС потпишал „Договор со Србија“ во Белград.
2003 – Холандија прва дозволила легална употреба на марихуана како лек.
2013 – Стапил во сила Договорот за стабилизација и асоцијација меѓу Србија и ЕУ.
2018 – Судот во Бразил ја поништил кандидатурата на Лула да Силва.