На денешен ден
13 септември – На денешен ден
1506.- Почина италијанскиот сликар и гравер Андреа Мантења (Мантења), најзначајниот претставник на високата ренесанса во Падова и Мантуа, автор на познатите фрески во црквата Еремитани во Падова, уништена во Втората светска војна.
1592.- Почина францускиот писател и филозоф Михаел Ејкем де Монтењ (Michael Eyquem, Montaigne), обновувач на интелектуалниот скептицизам и новинар на слободната мисла во 17 и 18 век (три книги „Есеи“, „Патувачки дневник“).
1598.- Почина Филип II, кралот на Неапол (1554), Господар на Холандија (1555), а по пензионирањето на неговиот татко Чарлс V (1556), крал на Шпанија, Сицилија и Сардинија. Како апсолутист и фанатичен католик со својата политика, тој предизвика востание во Холандија, што доведе до независност на северната покраина (1581). Тој ја поразил турската флота кај Лепанто во 1571 година, но експедицијата на неговата „непобедлива армада“ (1588) во Англија завршила со катастрофален пораз.
1759.- Британците ги поразија Французите во одлучувачка битка кај Квебек и обезбедија британска превласт во Канада.
1788.- Њујорк е прогласен за првиот сојузен главен град на САД. Градот бил основан во 1626 година од холандски доселеници и го нарекле Нов Амстердам, а дваесет години подоцна бил окупиран од Англичаните и именуван Њујорк во чест на војводата од Јорк (Јорк), подоцна крал на Англија.
1819.- Родена е германската пијанистка Клара Шуман, која концертната кариера ја започнала на девет години и станала една од најголемите мајстори на пијано во 19 век.
1842.- Народното собрание на Кнежеството Србија, во кое мнозинство имаа уставобранителите, за кнез го прогласи Александар Караѓорѓевиќ, син на водачот на Првото српско востание. Уставобранителите претходно го симнаа од власт принцот Михајло Обреновиќ, кој потоа побегна во Австрија.
1874.- Роден е австрискиот композитор Арнолд Шенберг (Шенберг). Како основач на виенската атонална школа, поддржувач на експресионизмот во музиката и творец на нов начин на компонирање – додекафонија, тој значително влијаеше на развојот на музиката од 20 век (операта „Мојсеј и Арон“, симфониската поема „Пелеас и Мелисандра“, кантатите „Гурелидер“ и „Преживеани од Варшава“).
1882.- За време на египетското востание, британските трупи ја поразиле египетската војска кај Тел ел Кебир и го продолжиле освојувањето на Египет и Судан.
1908.- Првиот воз помина низ Црна Гора на пробно возење од Вирпазар до Бар. Редовен железнички сообраќај е воспоставен на 2 ноември.
1922.- Во Ал Азизија во Либија измерена е највисоката температура на воздухот во сенка – 58 степени Целзиусови.
1923.- Генералот Мигел Примо де Ривера (Мигел), со одобрение на кралот Алфонсо XIII, изврши државен удар во Шпанија и воспостави воена диктатура.
1955.- СССР и Западна Германија воспоставија дипломатски односи.
1971.- Триесет и еден затвореник и 11 затворски чувари беа убиени во њујоршкиот затвор Атика, кога припадниците на американската полиција и Националната гарда интервенираа за да го задушат петдневниот затворски бунт.
1977.- Умре американскиот диригент со полско потекло Леополд Стоковски (Стоковски). Ја водеше Њујоршката филхармонија од 1946 до 1950 година, а во 1962 година го основаше Американскиот симфониски оркестар. Ја напишал книгата „Музика за сите нас“, која е преведена на речиси сите светски јазици.
1989.- Во Кејптаун се одржаа најголемите демонстрации против апартхејдот во Јужна Африка. Архиепископот Дезмонд Туту (Дезмонд) ги предводеше демонстрантите кои со песна и оро маршираа низ центарот на градот.
1991.- СССР и САД се договорија да го прекинат снабдувањето со оружје на завојуваната страна во Авганистан.
1992.- Умре американскиот филмски актер Ентони Перкинс (Ентони), добитник на Оскар за филмот „Пријателско убедување“.
1993.- Израел и Палестинската ослободителна организација (ПЛО) потпишаа мировен договор во Вашингтон кој предвидуваше палестинска самоуправа на окупираните територии.
1998.- На вторите повоени општи избори во Босна и Херцеговина, националните политички партии на босанските муслимани, Србите и Хрватите повторно победија. Тригодишната војна предводена од водачите на националните групи заврши во декември 1995 година со потпишување на мировен договор во Дејтон, САД, а првите повоени избори беа одржани во 1996 година.
1999.- Во Белград умреле доајенот на српското новинарство Предраг Милојевиќ и истакнатиот филмски режисер Владимир Погачиќ.
1999.- Во четвртата голема експлозија, во серијата експлозии што ја потресоа Москва две недели, се урна станбена зграда и загинаа 118 луѓе.
2000.- Натурализираниот тајванско-американец Вен Хо Ли, истражувач на американската влада, беше ослободен од затвор со помилување од судија. Тој помина девет месеци во самица, поради обвинувањата на американската влада дека е закана за националната безбедност.
2001 – Американскиот државен секретар Колин Пауел потврди дека водачот на Ал Каеда Осама бин Ладен, за кој се верува дека се крие во Авганистан, е главниот осомничен за терористичките напади на 11 септември врз САД.
2006.- Бомбаш самоубиец уби 114 луѓе во Багдад, возејќи го своето комбе во толпа шиитски муслимани.
2008 – Белградскиот универзитет ја прослави својата 200-та година од постоењето.
2010.- Во Венецуела се урна авион со 51 патник и член на екипажот, преживеаја 33 лица, 14 загинаа, а четворица се водат за исчезнати. Авионот „ATR-42“ на авиопревозникот Конвиас летал од карипскиот остров Маргарита кон градот Пуерто Ордас.
2010 – Третостепениот совет на Судот на Босна и Херцеговина ја потврди 17-годишната затворска казна на Суад Капиќ, поранешен припадник на Третиот корпус на Армијата на Босна и Херцеговина, кој беше прогласен за виновен за злосторствата извршени во Сански. Повеќето и убиството на четворица српски воени затвореници во септември 1995 година.
2013 – Четворица Индијци се осудени на смрт со бесење за силување и смртно повредување на млада жена во јавниот превоз во Њу Делхи. Случајот предизвика негодување кај нацијата каде што прикривањето на силувањето и другите видови сексуални престапи е дел од културата што го обесхрабрува пријавувањето на овој вид насилство. Под притисок на јавноста и континуирани демонстрации, индиските власти ја заостри казнената политика и воспоставија експресни судови за сексуални престапи.
2015 – 34 лица, меѓу кои четири бебиња и 11 деца, се удавија во близина на островот Фармаконис (Грција) кога се преврте преоптоварен чамец. Спасени се 68 луѓе, а 30 успеале да допливаат до брегот на тој остров.
На денешен ден
Светот „На денешен ден“ – 30 октомври
1762 – Роден е францускиот поет Андре де Шение, кој ги споил класичните поетски форми со новиот романтичарски дух. Се спротивставил на јакобинската диктатура и бил погубен на гилотина во 1794 година.
1817 – Симон Боливар ја формира првата независна влада на Венецуела.
1830 – Починал Петар I Петровиќ Његош, црногорски епископ и државник. Тој го донел првиот закон на Црна Гора (1796) и основал централно судско тело (1803), обединувајќи ги завојуваните племиња.
1864 – Со Виенскиот мир, Данска им ги предала Шлезвиг, Холштајн и Лауенбург на Прусија.
1869 – Во Белград е отворен Народниот театар, дело на архитектот Александар Бугарски. На свеченоста е изведена сликата „Посмртна слава на принцот Михаил“ од Ѓорѓе Милетиќ.
1905 – Рускиот цар Николај II го издал Октомврискиот манифест, со кој биле воведени граѓански слободи и избран парламент – Думата.
1910 – Починал Жан Анри Динан, швајцарски филантроп и основач на Црвениот крст, добитник на првата Нобелова награда за мир (1901).
1918 – Словачка се одвоила од Унгарија и со Чешка ја формирала Чехословачка, првата држава создадена по распадот на Австро-Унгарија.
Истата година Турција капитулирала во Првата светска војна, со што престанала да постои Отоманската империја.
1922 – По „Маршот кон Рим“, Бенито Мусолини ја формирал првата фашистичка влада во Италија.
1938 – Радио драмата „Војна на световите“ на Орсон Велс предизвикала паника во САД – слушателите поверувале дека станува збор за вистинска инвазија од Марс.
1973 – Отворен е Босфорскиот мост, што ги поврзува Европа и Азија.
1974 – Мухамед Али се вратил на боксерскиот ринг и со нокаут го победил Џорџ Форман.
1975 – Принцот Хуан Карлос го наследил болниот диктатор Франциско Франко и ја презел власта во Шпанија.
Истата година се случила авионската несреќа на „Инекс-Адрија“ кај Прага, во која загинале 75 патници.
1990 – Кина објавила дека има 1 милијарда и 13 милиони жители.
1995 – На референдумот во Квебек, 50,6% од гласачите се изјасниле против независноста од Канада.
1998 – Започнала НАТО мисијата „Орловско око“ за надгледување на воздушниот простор над Косово.
2000 – Во Мадрид, автомобил-бомба убила судија од Врховниот суд и уште две лица; нападот се припишува на групата ЕТА.
2001 – Лондонскиот клуб на доверители ѝ го намалил долгот на СР Југославија за 600 милиони долари.
2003 – Донаторска конференција во Хаг обезбедила 15,7 милиони евра за судот за воени злосторства во Сараево.
Истата година, Џулио Андреоти бил ослободен од обвинението за вмешаност во убиството на новинарот Кармине Пикорели.
2006 – Аугусто Пиноче, поранешен чилеански диктатор, бил ставен во домашен притвор за злосторства извршени за време на неговото владеење.
2008 – Починал Исмет (Ицо) Вољевица, познат хрватски карикатурист и автор на стрипот „Грга“.
2011 – Росен Плевнелиев бил избран за претседател на Бугарија.
2012 – Ураганот Сенди го погодил источниот брег на САД, одземајќи најмалку 39 животи и оставајќи милиони без струја.
2017 – Светската метеоролошка организација објавила дека концентрацијата на CO₂ во атмосферата достигнала рекордно ниво во 2016 година.
2020 – Починал митрополит Амфилохие, лидер на Српската православна црква во Црна Гора, од последици на COVID-19.
2022 – Луиз Инасио Лула да Силва е избран по трет пат за претседател на Бразил.
На денешен ден
Светот на денешен ден (28 октомври)
1492 – Кристофер Колумбо ја открил Куба за време на своето прво патување преку Атлантскиот океан и ја прогласил за посед на Шпанија.
1628 – Кралските трупи, предводени од кардиналот Ришелје, го зазеле хугенотското (протестантско) упориште Ла Рошел по неколкумесечна опсада.
1636 – Во Кембриџ, Масачусетс, бил основан Харвард колеџ – најстарата високообразовна институција во Соединетите Американски Држави.
1704 – Починал англискиот филозоф Џон Лок, еден од основоположниците на емпиризмот и либералната филозофија. Неговите дела, меѓу кои „Преглед на човечкиот разум“, „Писма за толеранцијата“ и „Два трактати за владата“, извршиле силно влијание врз понатамошниот развој на европската мисла.
1746 – Катастрофален земјотрес во Перу ги уништил градовите Лима и Каљао, при што загинале најмалку 18.000 лица.
1836 – Била прогласена федерацијата меѓу Перу и Боливија.
1884 – Роден е Милоје Милојевиќ, српски композитор, музиколог, педагог и критичар, професор на Музичката академија во Белград и еден од основачите на српската музикологија. Тој го основал белградскиот оркестар „Collegium musicum“ и е автор на дела како „Четири дела за пијано“, „Мелодии и ритми од Балканот“ и „Пред величеството на природата“.
1886 – Американскиот претседател Гровер Кливленд ја открил Статуата на слободата во њујоршкото пристаниште. Статуата е подарок од Франција, дело на скулпторот Фредерик Огист Бартолди.
1891 – Силен земјотрес на јапонскиот остров Хоншу (Нипон) усмртил околу 10.000 лица и оставил повеќе од 300.000 луѓе без домови.
1914 – Роден е американскиот микробиолог Џонас Едвард Салк, кој во 1953 година ја развил првата ефикасна вакцина против детска парализа.
1918 – По распадот на Австро-Унгарија, Националниот комитет ја презел власта во Прага. Република Чехословачка официјално била прогласена во ноември 1918 година со Томас Гариг Масарик како прв претседател.
1919 – Во САД стапила во сила забрана за продажба на пијалаци со повеќе од половина процент алкохол.
1922 – Околу 40.000 фашисти, т.н. „црнокошулаши“, предводени од Бенито Мусолини, тргнале од Неапол во „Маршот кон Рим“. Два дена подоцна, кралот Виторио Емануеле III му го доверил мандатот на Мусолини да формира влада, со што започнал фашистичкиот режим што траел до 1943 година.
1923 – Починал Стојан Протиќ, српски политичар и публицист, еден од основачите на Радикалната партија и прв премиер на Кралството на Срби, Хрвати и Словенци. Бил уредник на весниците „Самоуправа“ и „Оџек“.
1932 – Роден е Спирос Кипријану, кипарски државник и прв министер за надворешни работи по стекнувањето на независноста на Кипар во 1960 година. Во 1977 година станал претседател на државата по смртта на архиепископот Макариос III.
1940 – Италијанските трупи ја нападнале Грција од Албанија, откако Атина го одбила ултиматумот со кој Италија барала воени бази на грчка територија. Со помош на Германија, Грција била окупирана во април 1941 година.
1962 – Официјално завршила Кубанската ракетна криза: советскиот лидер Никита Хрушчов наредил повлекување на ракетите од Куба, а американскиот претседател Џон Ф. Кенеди ја укинал поморската блокада.
1974 – Арапските лидери, меѓу кои и јорданскиот крал Хусеин, усвоиле декларација со која се повикува на создавање независна палестинска држава.
1982 – Социјалистичката работничка партија на Шпанија, предводена од Фелипе Гонзалес, извојувала убедлива победа на општите избори.
1995 – Во пожар во метрото во главниот град на Азербејџан, Баку, загинале 289 лица, а 270 биле повредени.
2000 – Во Косово се одржале локални избори под покровителство на ОН. Демократската лига на Косово, предводена од Ибрахим Ругова, извојувала убедлива победа. Србите ги бојкотирале изборите, а југословенските власти не ги признале резултатите.
2001 – Американскиот претседател Џорџ В. Буш формирал Група за следење на странски терористи, предводена од државниот обвинител Џон Ешкрофт, со задача да идентификува и депортира странски државјани кои нелегално престојуваат во САД.
2002 – Високиот американски дипломат Лоренс Фоли бил убиен во Аман, Јордан. Тој ја раководел канцеларијата на УСАИД во американската амбасада и бил првиот западен дипломат убиен во таа земја.
2005 – Починал големиот актер Љуба Тадиќ, член на Белградскиот драмски театар, Народниот театар, Ателје 212 и Југословенскиот драмски театар. Настапувал во повеќе од 60 филмови и бројни радио и телевизиски драми.
2008 – На претседателските избори на Малдивите, Маумун Абдула Гајум ја изгубил власта по 30 години. Опозицискиот кандидат Мохамед Нашид, кој повеќепати бил затворан за време на неговото владеење, ја однел победата.
2011 – Починал писателот и филозоф Радомир Константиновиќ, автор на влијателниот есеј „Филозофија на Паланка“.
2013 – Починале Тадеуш Мазовиецки, првиот некомунистички премиер во Источна Европа по Втората светска војна и активист на движењето „Солидарност“, и Александар Тијаниќ, новинар и директор на Радио-телевизија Србија.
2018 – Жаир Болсонаро победил на претседателските избори во Бразил и станал 38-ми претседател на земјата.
2020 – Србија добила нова влада со 21 министерство и двајца министри без ресор, предводена од премиерката Ана Брнабиќ во нејзиниот втор мандат.
2022 – Европскиот парламент и земјите-членки на Европската Унија се договориле да ја забранат продажбата на нови возила со мотори на фосилни горива од 2035 година, во рамки на климатскиот пакет „Подготвени за 55“.
Истата година, Елон Маск ја купил социјалната мрежа „Твитер“ за 44 милијарди долари.
2023 – Починал актерот Метју Пери, познат по улогата на Чендлер Бинг во серијата „Пријатели“. Причината за смртта била предозирање со кетамин; пет лица се обвинети во врска со неговата смрт, меѓу кои и неговиот асистент и неколку лекари.
На денешен ден
Времеплов: На денешен ден (10 септември)
На денешен ден 10 септември, важни историски настани кои се случиле во различни години и делови од светот. Еве краток преглед на клучните теми и значење на овие настани по хронолошки ред по категории:
Војни и мировни договори
-
1721 – Ништатски мир: крај на Големата северна војна. Русија добива пристап до Балтикот и градовите Рига, Ревел, Нарва.
-
1919 – Сен-Жерменски мировен договор: формален крај на Австроунгарската монархија; признавање на новите држави, вклучувајќи го Кралството СХС.
-
1939 – Канада ѝ објавува војна на Германија и се приклучува на Втората светска војна.
-
1942 – Британска авијација го бомбардира Диселдорф со 100.000 бомби.
-
1943 – По капитулацијата на Италија, Германците го окупираат Рим и го ставаат Ватикан под протекторат.
-
1945 – Видкун Квислинг, премиер на марионетската влада на Норвешка, осуден на смрт за предавство.
-
1995 – НАТО почнува напади со „Томахавк“ ракети врз позиции околу Бања Лука (Босна).
Политика и атентати
-
1898 – Убиство на австроунгарската царица Елизабета во Женева од анархистот Луиџи Лученци.
-
1967 – Гибралтар со референдум ја одбива анексијата од Шпанија и останува под британска власт.
-
1974 – Португалија ја признава независноста на Гвинеја-Бисао.
-
1976 – Авионска несреќа над Загреб: судир на британски и југословенски авион, загинуваат 176 луѓе.
-
1989 – Унгарија ја отвора границата кон Западот: околу 7.000 источногермански бегалци одат во Западна Германија.
-
1994 – Папата Јован Павле II во Хрватска – прва посета на римокатолички поглавар во регионот.
-
2000 – Судири меѓу поддржувачи на партии на локални избори во Македонија, што водат кон тензии во 2001.
-
2001 – ООН го укинува ембаргото за оружје кон Југославија.
-
2002 – Швајцарија станува 190-та членка на ООН.
-
2003 – Прва посета на хрватски претседател (Стјепан Месиќ) на Србија и Црна Гора по војните.
-
2003 – Шведската министерка Ана Линд е смртоносно избодена во Стокхолм.
-
2006 – Црна Гора одржува први парламентарни избори по независноста.
-
2015 – Премиерот на Северна Ирска, Питер Робинсон, поднесува оставка и ја напушта владата.
-
2021 – Либан добива нова влада по 13 месеци политичка криза по експлозијата во Бејрут.
Култура и личности
-
1839 – Роден Чарлс Сандерс Пирс, американски филозоф и логичар, основач на прагматизмот.
-
1855 – Роден Роберт Колдевеј, германски археолог, кој го истражуваше Вавилон.
-
1890 – Роден Франц Верфел, австриски писател и драматург.
-
1906 – Излегува првиот број на „Шабачка чивија“, хумористичен весник.
-
1927 – Родена Има Сумак, перуанска пејачка со уникатен гласовен опсег.
-
1981 – „Герника“ на Пабло Пикасо е вратена во Шпанија по смртта на Франко.
-
2010 – Почина Раде Марковиќ, еден од најголемите југословенски актери.
Несреќи и катастрофи
-
1976 – Судир на авион на „Бритиш ервејс“ и ЈАТ над Загреб – 176 жртви.
-
2011 – Потонува брод со 600 патници покрај Танзанија – над 165 загинати.
-
Хороскоп1 денМесечен Хороскоп (ноември 2025)
-
Временска прогноза2 денаПопоски: Ни претстои потопла зима, но со повеќе снег од лани
-
Кичево2 денаПоради градежни активности на автопат Охрид-Кичево кај Подмоље ќе се врши пренасочување на сообраќај до среда
-
Здравје и убавина2 денаПијалокот „Ракија“ може да лекува, еве десет значајни случувања кои може ракијата позитивно да дејствува врз нив
-
Скопје2 денаЛишен од слобода возачот кој удри малолетничка на ул. „Перо Наков“ во Скопје и избега од местото на настанот
-
Култура2 денаДенеска е „Св.Апостол Лука“, честит именден и роденден на сите кои слават
-
Хороскоп9 часаХороскоп за недела (2 ноември)
-
Македонија18 часаДодека преземал службени дејствија жител на Велешта нападнал полициски службеник

