Кон крајот на 1960-тите, менаџментот на Застава сакаше да ја комплетира својата гама со возило кое ќе биде помеѓу Застава 750, која беше мал градски автомобил, и Застава 1300, која беше семејна лимузина.

Во тоа време, Fiat веќе беше долгогодишен партнер на производителот на автомобили од Крагуевац, а раководството на Zastava го согледа потенцијалот на новиот модел Fiat 128, кој беше прогласен за Европски автомобил на годината во 1970 година. Кога италијанската компанија направила истражување на пазарот за време на развојот на моделот 128, сфатиле дека европската публика не е подготвена за хечбек формата на каросеријата, па затоа не сакала да експериментира и ја одбила таквата верзија. Челниците на Застава не сакале да произведуваат лиценциран автомобил, но барале италијанската компанија да им го даде правото на проектот за да го сменат по сопствена дискреција.

По долги преговори, Fiat реши да и го даде правото на Zastava на проектот, кој го имаше работното име „Fiat 128 b1“, а тоа беше хечбек варијанта за која се сметаше дека нема успех на европскиот пазар.

На тој начин Zastava 101 стана еден од првите хечбек модели во Европа, а дури подоцна, со доаѓањето на Golf, оваа варијанта на каросеријата стана најпопуларна меѓу производителите на автомобили.

Првата генерација (1971-1979)

Десеттиот јубилеен Меѓународен саем на автомобили во Белград се одржа во април 1971 година и тоа беше прва средба на Застава 101 со југословенската публика.

Сериското производство започна на 16 ноември 1971 година во старите фабрички капацитети бидејќи новата хала се уште беше во изградба, што го успори производниот процес, па дневно се произведуваа само од 30 до 50 автомобили. Производството во новата фабричка хала започна на 25 април 1972 година, што овозможи побрза испорака на автомобили до клиентите.

Рекламата во која Застава 101 се движи без возач е вистинско уметничко дело. Погледнете го видеото.

Застава 101 на самиот почеток на продажбата доби статус на национален автомобил. Списоците на чекање беа многу долги, а фабриката во Крагуевац имаше проблеми и со кооперантите кои доцнеа со испораката на деловите, па во првите години во „Стојадина“ се поставуваа мотори увезени од Италија и Аргентина. Возилото се чекало и до половина година, но и покрај тоа интересот на клиентите бил огромен.

Оваа реклама укажува на тоа колку е пространа Застава 101, па целиот потег е направен во само една тура.

Првично беа достапни две верзии, Standard и De Luxe, а втората имаше црвени детали како седиштето и тепихот, потоа хромирани лајсни и имитација на дрво на контролната табла пред совозачот. Нешто подоцна, стандардниот модел добил решетка за ладилник во форма на саќе и како таков се произведувал до 1979 година.

Реклама во која некој од семејството тајно ја вози Застава.

Втора генерација (1979-1983)

Новата палета на модели 101 беше претставена во текот на 1977 и 1978 година, додека сериското производство започна во 1979 година. Промените беа базирани на Fiat 128 Special од 1974 година, но и на Fiat 128 со две врати. Новиот „Стојадин“ беше достапен во четири верзии: Confort, Mediteran, Special и Super (SC).

Во зависност од возраста, моделот Супер имаше ознака Zastava 101 S (Super) или SC (Super Confort), но во принцип тие беа целосно идентични. Заедно со овие модели започна и производството на верзијата со три врати, која го доби името Медитеран по повод Осмата Медитеранска Игри во Сплит во септември 1979 година.

Основниот модел Confort визуелно беше сосема поинаков од првата генерација, а најмногу се истакна новата решетка на ладилникот со квадратни фарови.

Основната верзија сè уште го задржа моторот од 1.116 кубика и 55 КС, додека моделот Супер разви 64 КС од истиот агрегат.

На врвот на гамата беше верзијата Special придвижувана од мотор од 1.290 кубика кој развиваше 73 КС. Застава започна со производство на 128 во 1980 година, која беше директен конкурент на Стојадин на југословенскиот пазар, но и покрај фактот што 128 беше помодерен и понапреден, побарувачката за 101 продолжи да расте.

Трета генерација (1983-1988)

Инфо ТУКА – Втората генерација на „Кецот“ се произведуваше до средината на 1983 година, кога на пазарот пристигна модернизирана верзија која имаше многу промени преземени од Застава 128. Името на моделот беше сменето, па основната верзија беше Застава 101 GT и подобрен модел Zastava 101 GTL. И двата модела имаа мотори од 1,1 и 1,3 литри, со 55 и 65 КС, соодветно, па во зависност од моќноста на моторот, ја носеа и ознаката GT / GTL 55/65.

Подоцна во 80-тите Застава започна да извезува автомобили на британскиот пазар и поради таа причина беше сменета номенклатурата на моделите. Моделите GT 55/65 станаа 1.1 GX / 1.3 GX, додека верзијата GTL 55/65 беше именувана како 1.1 GLX / 1.3 GLX. Покрај промената на името, имаше и неколку промени на возилото, како што се нови рачки, табла со инструменти, издувни разводи и уште неколку детали. Застава 101 забележа пристоен продажен резултат и на британскиот пазар, каде беше продаден во 27.316 примероци.

Скала (1988-2008)

Застава во 1988 година прослави 35 години од почетокот на производството на автомобили, а во рамките на јубилејните прослави, сите возила добија нови комерцијални имиња. Југо стана Корал, а 101 стана Скала. На тој начин основната верзија стана Skala 55, додека помоќниот модел беше наречен Skala 65.

Покрај промената на името, промени има и возилото, сменета е решетката на ладилникот која сега има сребрени ленти, а влезот на хаубата имал само еден ред отвори за воздух, додека подлабоките пластични браници со црни или хромирани рабови.

Во ова издание, Zastava 101 се произведуваше без значителни промени до 1994 година, кога во сите верзии беа претставени петстепен менувач и нова рачка за стабилизација.

На почетокот на 1990-тите, поради војната во поранешна Југославија, Застава загуби бројни подизведувачи од другите југословенски држави, а санкциите дополнително го осакатија производството и продажбата. На пример, во 1993 година беа произведени само 772 примероци од Zastava 101, но покрај тоа, овој модел беше значително подобрен една година подоцна. Закрепнувањето на производството и извозот по 1996 година делумно ја вратија фабриката во Крагуевац на вистинскиот пат, сè до бомбардирањето на НАТО во 1999 година, кога цел беше и фабриката за автомобили и во таа прилика беа уништени околу 160 илјади квадратни метри производни површини.

Крај на производството

Застава 101 за 37 години производство помина трнлив пат, но стана и легенда на домашната автомобилска индустрија. Последната копија излезе од производната лента на 21 ноември 2008 година и беа произведени вкупно 1.045.458 парчиња од моделот 101 / Skala, како и 228.274 примероци од моделот 128, што значи дека вкупно 1.273.732 примероци од автомобилот базиран на легендарниот Fiat 128. Третина од сите Zastava 101 беа извезени, а овој модел беше популарен не само на Балканот, туку и низ цела Европа, па дури и се склопуваше во Полска.

Застава 101 од еден од најмодерните модели со иновативен дизајн и облик на каросерија прерасна во технички застарен автомобил со најдолго производствено искуство и без санкции и војни веројатно ќе постигнеше уште поголем успех на европскиот пазар. Но, покрај Југото, легендарниот „Стојадин“ е еден од најважните производи не само на Застава, туку и на целата домашна индустрија. Неговиот квалитет можеби беше под знак прашалник, особено во последните години на производство, но за издржливоста на овој модел доволно говори и фактот дека „Кеца“ се уште можеме да ја видиме на улиците додека возиме.

И за крај, погледнете кратко видео кое потсетува на култната експедиција Крагуевац – Килиманџаро во Застава 101.

Извор и Благодарност: Nova.rs
Фото: zastava101klub / insta